معیارهای تشخیص دیابت در جدول زیر آورده شده است:

وضعیت	گلوکزناشتا (mg/dl)	گلوکز2 ساعته (mg/dl)
نرمال	<110	<140
اختلال گلوکز ناشتا	≥ 110- <126	<140
عدم تحمل گلوکز	<126	≥140
دیابت ملیتوس	≥126	≥200

دیابت سه نوع اصلی دارد:

دیابت نوع یک (T1D): که با فقدان انسولین به علل خود ایمنی یا ایدیوپاتیک همراه است. در این نوع دیابت، تخریب سلول‌های بتا در پانکراس منجر به نقص تولید انسولین می‌شود. در حال حاضر، تزریق انسولین مادام العمر تنها راه مراقبت از این بیماران است، به طوری که بدون تزریق انسولین این بیماران زنده نخواهند ماند. فراوانی بروز T1D، حدود پنج درصد در هر جمعیتی بیان می‌‌شود. نشان داده‌ شده که حضور اتو آنتی‌بادی‌های مرتبط با دیابت می‌تواند بروز T1D را قبل از هرگونه افزایش قند خون پیش‌بینی کند.

دیابت نوع دو (T2D): در این نوع دیابت مقاوت پیشرونده بدن به انسولین وجود دارد و مشخص شده است که عوامل ژنتیکی، چاقی و کم‌تحرکی، نقش مهمی در ابتلای فرد دارند. در T2D که بیش از ۹۰% از بیماران دیابتی را شامل می‌شود، فرد برای زنده ماندن نیاز به درمان دائم با تزریق انسولین ندارد.

نوع سوم دیابت، دیابت تک ­ژنی می‌باشد. نوع تک­ژنی دیابت، توسط یک جهش ژنتیکی خاص ایجاد می‌شوند و با اختلال ترشح انسولین مشخص می‌شوند. هرچند تخمین زده می‌شود که تنها 2 تا 5 درصد تمام انواع دیابت ناشی از این جهش‌ها است، تشخیص دقیق، اهمیت زیادی در درمان، پروگنوز و تعیین ریسک راجعه در افراد خانواده دارد و از طریق مشاوره ژنتیک و تشخیص قبل از لانه گزینی ، می‌تواند به پیشگیری از ابتلای فرزندان بیمار در خانواده‌های مبتلا منجر شود. شایع­ترین نوع دیابت تک­ ژنی معمولاً با بروز افزایش قند در سنین پایین (زیر ۲۵ سال) مشخص می‌شود که دیابت بارز شده در بلوغ جوانان (Maturity onset diabetes of the young:MODY) نامیده می‌شود.

 

MODY: این فرم از دیابت که در سنین قبل از 25 سالگی بروز پیدا می‌کند، دارای الگوی وراثتی غالب اتوزومی است. هرچند که این نوع دیابت را در تعریف کلی دیابت غیر وابسته به انسولین می­ نامند ولی بیشتر مبتلایان به این نوع دیابت با گذشت چند سال پس از بروز دیابت نیاز به تزریق انسولین دارند. بر اساس نوع ژن جهش یافته، تاکنون حداقل 13 زیرگروه مختلف برای MODY شناسایی شده است که در جدول زیر معرفی شده­اند.

زیر گروه	موقعیت کروموزومی	ژن	عملکرد	فراوانی
MODY1	20q13	HNF4A	فاکتور رونویسی	کمتر از 5 %
MODY2	7p13	GCK	آنزیم گلوکوکیناز	30-20 %
MODY3	12q24	HNF1A	فاکتور رونویسی	70-50 %
MODY4	13q12	IPF1	فاکتور رونویسی	کمتر از 5 %
MODY5	17q12	HNF1	فاکتور رونویسی	کمتر از 2 %
MODY6	2q31	Neuro-D1	فاکتور تمایز دهنده	کمتر از 1 %
MODY7	2p25	KLF11	فاکتور رونویسی	بسیار نادر
MODY8	9q34	CEL	آنزیم هیدرولیز کننده	بسیار نادر
MODY9	7q32	Pax4	فاکتور رونویسی	بسیار نادر
MODY10	11p15	INS	پروتئین انسولین	بسیار نادر
MODY11	8p23	BLK	تایروزین کیناز	بسیار نادر
MODY12	11p15	ABCC8	زیرواحد پمپ پتاسیم	بسیار نادر
MODY13	11p15	KCNJ11	زیرواحد پمپ پتاسیم	بسیار نادر

 

اهمیت تشخیص بیماران مبتلا به MODY :

به دلیل بروز دیابت در سنین پایین و کمتر از 25 سالگی، معمولا این بیماران را تحت عنوان T1D معرفی می­کنند. این امر نه تنها ممکن است منجر به ارائه­ ی درمان­های نامناسب (تزریق نابه­ جای انسولین) برای این بیماران شود، همچنین، خطر ابتلای سایر افراد خانواده را نادیده بگیرد. T1D، یک بیماری تک گیر بوده و معمولا ارثی نیست. بنابراین در خانواده­ ی فرد مبتلا معمولا هیچ فرد بیمار دیگری مشاهده نمی­شود و احتمال اینکه فرزندان وی به T1D مبتلا شوند بسیار کم است. در حالی­ که بیماران مبتلا به MODY دارای یک احتمال 50 درصدی برای داشتن فرزند مبتلا به دیابت هستند و علت آن الگوی وراثتی آن است که به صورت غالب اتوزومی به ارث می­رسد. بنابراین تشخیص دقیق نوع دیابت در افراد دیابتی بسیار مهم است. بیماران مبتلا به دیابت MODY دارای چند ویژگی کاملا متمایز هستند:

• سن بروز کمتر از 25 سال می­باشد.

• وجود سابقه­ ی قوی برای دیابت در خانواده ( حداقل در سه نسل) و تمامی افراد مبتلا سن بروز کمتر از 25 سال داشته اند.

• الگوی توارث آن به صورت غالب اتوزومی است.

• بیمار در ابتدای ابتلا دچار کتواسیدوز دیابتی نمی­شود.

• دیابت در ابتدا غیر وابسته به انسولین می­باشد و یا نیاز به انسولین بسیار کم می­باشد.

چنانچه در بیماری علائم فوق مشاهده شد، باید احتمال داد که نوع دیابت آن از نوع MODY بوده و برای شناخت دقیق نوع دیابت، آزمایش­های تکمیلی از وی گرفته شود. با انجام آزمایش ژنتیک و تشخیص دقیق جهش عامل بیماری، به دلیل تک ژنی بودن این نوع دیابت، امکان انجام تشخیص­ های قبل از لانه­ گزینی برای جلوگیری از تولد نوزاد مبتلا به دیابت وجود دارد.

چندین مارکر بیوشیمیایی مهم که در تمایز انواع مختلف دیابت نقش دارند تاکنون معرفی شده­ اند که شامل: اتوآنتی بادی­های پانکراس از جمله Anti-GAD65، آنتی انسولین (II) و آنتی بادی­های جزایر لانگرهانس و همچنین C-peptide، می­باشد. اتوآنتی بادی­ها در T1D که نوعی دیابت خود ایمنی است، افزایش می­ یابد در حالی­که در T2D و MODY مقدار آن منفی است. در بیش­تر از 95% بیماران مبتلا به T1D، این آنتی بادی­ها مثبت است، در حالی­که در دوگروه دیگر دیابت قطعا منفی است. C-peptide، که پپتید اتصال دهنده­ی دو زنجیر A و Bانسولین در پری انسولین است نیز یک معیار مهم در تشخیص و تمایز تیپ­ های مختلف دیابت است. این مارکر بیوشیمایی در T1D غیر قابل تشخیص، در دیابت MODY قابل تشخیص و در T2D دارای سطح افزایش یافته­ ای می­باشد. در صورتی که با استفاده از این مارکرهای بیوشیمیایی وجود دیابت MODY در بیماری تأیید شد، جهت تعیین تیپ دقیق MODY می­توان از آزمایشهای ژنتیکی مناسب بهره گرفت. در جدول زیر علائم بالینی 3 تیپ اصلی دیابت باهم مقایسه شده­اند.

علامت بالینی	MODY	T1D	T2D
سن بروز(سال)	کمتر از 25	30-5	بیش­تر از 30
سابقه­ ی خانوادگی (%)	95-60	5-2	80
نحوه­ ی توارث	اتوزومی غالب	پلی ژنیک	پلی ژنیک
مقاومت به انسولین	نادر	نادر	شایع
کتواسیدوز دیابتی	نادر	شایع	نادر
آنتی بادی­های پانکراس (%)	1>	96-88	10-5
سطح C-peptide	نرمال	غیرقابل اندازه گیری	بالا

 

 

References

Siddiqui K, Musambil M, Nazir N. Maturity onset diabetes of the young (MODY) History, first case reports and recent advances. Gene. 2015;555(1):66-71.

Shields B, Hicks S, Shepherd M, Colclough K, Hattersley AT, Ellard S. Maturity-onset diabetes of the young (MODY): how many cases are we missing? Diabetologia. 2010;53(12):2504-8.

Gardner D, Tai ES. Clinical features and treatment of maturity onset diabetes of the young (MODY). Diabetes Metab Syndr Obes. 2012;5(13):101-8.