فشار خون چیست؟

فشار خون (Blood pressure) نیرویی است که خون به دیواره های رگ های خونی وارد می کند. این فشار بستگی به کار قلب و مقاومت رگ های خونی دارد.

 

فشار خون نرمال و طبیعی به چه معناست؟

فشار خون نرمال و طبیعی، 120 روی 80 میلی متر جیوه (mmHg) می باشد ولی فشار خون بالا (هایپرتنشن) بیشتر از 130 روی 80 میلی متر جیوه خواهد بود.

 

فشار خون بالا (هایپرتنشن) به چه معناست؟

دستورالعمل های پزشکی، هایپرتنشن را  به عنوان فشار خون بالاتر از 130 روی 80 میلی متر جیوه (mmHg) تعریف می کنند (بر طبق دستورالعمل های منتشر شده توسط انجمن قلب آمریکا American Heart Association یا AHA در نوامبر 2017). حدود 85 میلیون نفر در ایالات متحده مبتلا به فشار خون بالا (هایپرتنشن) هستند.

فشار خون بالا و بیماری قلبی (heart disease) جزء نگرانی های بهداشت جهانی به شمار می روند. سازمان جهانی بهداشت (World Health Organization یا WHO) اظهار می کند که رشد صنایع غذایی فرآوری شده (غذاهای آماده)، بر میزان نمک رژیم های غذایی در جهان تأثیر داشته و آن در فشار خون بالا (هایپرتنشن) نقش دارد.

 

علت فشار خون بالا چیست؟

علت هایپرتنشن اغلب ناشناخته است. حدود 1 در هر20 مورد فشار خون بالا، اثر یک وضعیت زمینه ای یا دارویی می باشد. بیماری مزمن کلیه (CKD) علت شایع فشار خون بالا می باشد زیرا در این بیماری، کلیه ها مایعات را فیلتر نمی کنند و مایع اضافی منجر به فشار خون بالا می گردد.

علل حاد فشار خون بالا شامل استرس است ولی می تواند به خودی خود نیز رخ دهد یا می تواند نتیجه ی یک علت زمینه ای باشد مثل بیماری کلیوی. فشار خون بالای کنترل نشده می تواند منجر به حمله ی قلبی، سکته ی مغزی و دیگر مشکلات شود. فاکتورهای سبک زندگی بهترین راه برای شناختن علت فشار خون بالا هستند.

 

عوامل خطر (ریسک فاکتورها) فشار خون بالا چیست؟

برخی از این ریسک فاکتورهایی که احتمال ابتلا به فشار خون بالا را افزایش می دهند، عبارت اند از :

• سن : هایپرتنشن در افراد بالای 60 سال شایع تر است. با افزایش سن، فشار خون می تواند به طور مداوم افزایش یابد زیرا شریان ها به علت رسوب پلاک ها، سخت تر و باریک تر می شوند.

• نژاد : برخی نژاد ها بیشتر در معرض ابتلا به هایپرتنشن می باشند.

• اندازه و وزن : اضافه وزن یا چاقی ریسک فاکتور کلیدی می باشد.

• استعمال تنباکو و مصرف الکل : مصرف مقادیر زیاد الکل به صورت منظم می تواند فشار خون فرد را افزایش دهد، همچنین تأثیر استعمال تنباکو نیز به همین صورت است.

• جنس : خطر ابتلا به هایپرتنشن در مردان و زنان یکسان بوده، ولی مردان مستعد ابتلا به فشار خون بالا در سنین جوانی هستند. شیوع هایپرتنشن در زنان مسن بالاتر است.

• شرایط سلامتی موجود : بیماری کاردیوواسکولار قلبی-عروقی (Cardiovascular disease)، دیابت، بیماری مزمن کلیه و سطوح کلسترول بالا می تواند منجر به فشار خون بالا شود، مخصوصاً هر چه فرد مسن تر شود.

سایر فاکتورهای مرتبط عبارت اند از :

• بی تحرکی و عدم فعالیت فیزیکی

• رژیم غذایی پر نمک همراه با مصرف غذاهای چرب و فرآوری شده (غذاهای آماده)

• پتاسیم پایین در رژیم غذایی

• مصرف الکل و تنباکو

• برخی از بیماری ها و داروها

همچنین سابقه ی خانوادگی فشار خون بالا و مدیرت ضعیف استرس، می توانند کمک کننده به این شرایط باشند.

 

فشار خون چگونه اندازه گیری می شود؟

فشار خون را می توان با دستگاه اسفیگمومانومتر (فشارسنج خون یا sphygmomanometer) اندازه گیری کرد. داشتن فشار خون بالا برای مدت زمان اندک، می تواند پاسخ طبیعی به بسیاری از وضعیت ها باشد. به طور مثال استرس حاد و ورزش شدید می تواند برای مدت زمان کوتاهی فشار خون را در یک فرد سالم، افزایش دهد. به همین خاطر، تشخیص فشار خون بالا معمولاً نیازمند وجود چندین بررسی است که نشان دهنده ی فشار خون بالا در طول زمان است.

فشار خون سیستولیک (systolic) 130 میلی متر جیوه، اشاره به فشاری دارد که قلب، خون را به سراسر بدن پمپاژ می کند. فشار خون دیاستولیک (diastolic) 80 میلی متر جیوه، اشاره به به فشاری دارد که قلب استراحت کرده و از خون دوباره پر می شود. دستورالعمل 2017 انجمن قلب آمریکا (AHA یا American Heart Association) محدوده ی فشار خون را به صورت زیر شرح می دهد :

	سیستولیک (Systolic) mmHg	دیاستولیک (Diastolic) mmHg
فشار خون طبیعی	کمتر از 120	کمتر از 80
افزایش یافته	بین 120 تا 129	کمتر از 80
مرحله اول فشار خون (Stage 1)	بین 130 تا 139	بین 80 تا 89
مرحله دوم فشار خون (Stage 2)	حداقل 140	حداقل 90
بحران فشار خون (Hypertensive crisis)	بالای 180	بالای 120

 

در صورتی که بررسی فشار خون، نشان دهنده ی بحران فشار خون باشد، 2 تا 3 دقیقه صبر کرده و سپس دوباره فشار خون را بگیرید. اگر فشار خون نشان داده شده، همان و یا بالاتر باشد، فرد در یک وضعیت اورژانسی قرار دارد و باید به نزدیک ترین بیمارستان رسانده شود.

 

علائم فشار خون بالا چیست؟

فرد مبتلا به فشار خون بالا ممکن است هیچ گونه علائمی نداشته باشد و اغلب فشار خون بالا (هایپرتنشن) را “قاتل خاموش” می نامند. در صورتی که فشار خون بالا تشخیص داده نشود، می تواند باعث آسیب به سیستم قلبی عروقی و ارگان های داخلی مانند کلیه ها، شود.

بنابراین بررسی منظم فشار خون حیاتی است زیرا معمولاً هیچ گونه علائمی وجود ندارد که فرد را از این وضعیت آگاه کند.

همچنین فشار خون بالا سبب تعرق، اضطراب، مشکلات خواب و سرخ شدن صورت می باشد. هر چند در بیشتر موارد هیچ گونه علائمی وجود ندارد.

در صورتی که فشار خون به مرحله ی بحران فشار خون برسد، فرد ممکن است سردرد و خون دماغ شود.

 

 فشار خون بالا چه عوارضی دارد؟

فشار خون طولانی مدت می تواند باعث عوارض ناشی از آترواسکلروزیس (atherosclerosis) شود که در نتیجه ی تشکیل پلاک ها، رگ های خونی باریک تر می شوند. این امر باعث بدتر شدن هایپرتنشن می شود زیرا قلب باید برای خون رسانی به بدن، سخت تر کار کند.

آترواسکلروز (گرفتگی شریان ها) مرتبط با فشار خون بالا می تواند منجر به :

• نارسایی قلبی و حملات قلبی

• آنوریسم (aneurysm) یا ایجاد تورم غیر طبیعی در دیواره شریان که می تواند ترکیده شود و منجر به خونریزی شدید و در برخی موارد باعث مرگ شود.

• نارسایی کلیوی

• سکته ی مغزی

• قطع عضو (amputation)

• رتینوپاتی هایپرتانسیو (hypertensive retinopathies) در چشم که می تواند منجر به نابینایی شود

آزمایش منظم فشار خون، می تواند کمک کننده ی افراد در پیشگیری از عوارض شدیدتر، گردد.

 

رژیم غذایی مناسب برای افراد دارای  فشار خون بالاچیست؟

برخی از انواع فشار خون بالا را می توان از طریق انتخاب رژیم های غذایی و سبک زندگی، مدیریت کرد مانند انجام فعالیت های فیزیکی، مصرف نکردن الکل و تنباکو و پرهیز از رژیم غذایی پر سدیم (پر نمک) .

کاهش میزان مصرف نمک: میزان متوسط مصرف نمک در بیشتر کشورهای جهان بین 9 تا 12 گرم در روز می باشد. سازمان جهانی بهداشت (WHO) توصیه می کند که برای کمک به کاهش خطر فشار خون بالا و مشکلات سلامتی مرتبط، میزان نمک مصرفی را باید به زیر 5 گرم در روز رساند.

مصرف بیشتر میوه و سبزیجات و کاهش مصرف چربی ها: افرادی که مبتلا به فشار خون بالا هستند و یا در معرض خطر ابتلا به آن قرار دارند، توصیه می شود که مصرف چربی اشباع و چربی کل خود را تا حد امکان کاهش دهند.

توصیه های جایگزین عبارت اند از :

• دانه و غلات کامل و غذاهای دارای فیبر زیاد

• انواع میوه و سبزیجات

• انواع حبوبات و لوبیا و آجیل

• ماهی غنی از امگا 3 دو بار در هفته

• روغن های گیاهی غیر استوایی برای مثال روغن زیتون.

• مصرف مرغ و ماهی بدون پوست

• محصولات لبنی کم چرب

همچنین مهم است که از مصرف این موارد پرهیز شود : چربی های ترانس، روغن های گیاهی هیدروژنه و چربی های حیوانی.

مدیریت وزن بدن: پر فشاری خون (فشار خون بالا) رابطه ی نزدیکی با افزایش وزن بدن دارد و به طور معمول کاهش وزن با کاهش فشار خون همراه است. استفاده از یک رژیم غذایی سالم و متعادل، همراه با کالری مطابق با اندازه، جنسیت و میزان فعالیت فرد، کمک کننده خواهد بود.

رژیم غذایی DASH: انستیتوی ملی خون، ریه و قلب آمریکا (NHLBI یا U.S. National Heart Lung and Blood Institute) توصیه می کند که رژیم غذایی DASH برای افراد دارای فشار خون بالا استفاده شود. DASH یا رویکردهای غذایی برای متوقف کردن هایپرتنشن (Dietary Approaches to Stop Hypertension) به صورت اختصاصی برای کمک به افراد مبتلا به فشار خون بالا طراحی شده است.

رژیم غذایی DASH یک برنامه ی متعادل و انعطاف پذیر غذایی بوده که بر اساس مطالعات تحقیقاتی حمایت شده توسط این انستیتو می باشد و این رژیم غذایی باعث :

• کاهش فشار خون بالا

• بهبود سطوح چربی ها در جریان خون

• کاهش خطر ابتلا به بیماری قلبی عروقی

برخی از شواهد نشان می دهند که مصرف مکمل های پروبیوتیک به مدت 8 هفته یا بیشتر می تواند به افراد مبتلا به فشار خون بالا کمک کند.

 

انواع فشار خون بالا چیست؟

فشار خون بالایی که توسط شرایط یا بیماری دیگری ایجاد نشده باشد، هایپرتنشن اولیه یا ضروری (primary or essential hypertension) نامیده می شود. در صورتی که فشار خون بالا، نتیجه ی دیگر شرایط باشد، هایپرتنشن ثانویه (secondary hypertension) نام دارد.

فشار خون بالای اولیه (Primary hypertension) می تواند نتیجه ی چندین فاکتور باشد که شامل حجم پلاسمای خون و فعالیت هورمون های تنظیم کننده ی حجم و فشار خون، می باشد. همچنین تحت تأثیر فاکتورهای محیطی از قبیل استرس و نداشتن تحرک و فعالیت فیزیکی نیز می باشد.

فشار خون بالای ثانویه (Secondary hypertension) دارای علل خاص است و عوارض دیگر مشکلات می باشد که می تواند نتیجه ی این موارد باشد :

• دیابت، به سبب مشکلات کلیوی و آسیب عصبی

• بیماری کلیوی

• فئوکروموسیتوما (pheochromocytoma)، سرطان نادر غده ی آدرنال

• سندروم کوشینگ (Cushing syndrome)، که می تواند توسط داروهای کورتیکواستروئید ایجاد شود

• هیپرپلازی آدرنال مادرزادی (congenital adrenal hyperplasia)، اختلال ترشح کورتیزول غدد آدرنال

• هیپرتیروئیدیسم (hyperthyroidism) یا غده ی تیروئید بیش فعال

• هیپرپاراتیروئیدیسم (hyperparathyroidism) که بر سطوح فسفر و کلسیم تأثیر می گذارد

• بارداری

• آپنه خواب (sleep apnea)

• چاقی

• CKD یا بیماری مزمن کلیوی (Chronic kidney disease)

با درمان شرایط زمینه ای، شاهد بهبود فشار خون بالا خواهیم بود.

 

روش های  درمان فشار خون بالا چیست؟

فشار خون از طریق رژیم غذایی، قبل از رسیدن به مرحله ی پرفشاری خون، به خوبی تنظیم می شود ولی گزینه های درمانی نیز وجود دارند. اصلاح سبک زندگی اولین خط درمان استاندارد برای هایپرتنشن می باشد.

ورزش منظم: پزشکان به بیماران مبتلا به فشار خون بالا توصیه می کنند که 30 دقیقه به ورزش هوازی و حرکتی متوسط تا شدید بپردازند که می تواند شامل راه رفتن، آهسته دویدن، دوچرخه سواری یا شنا کردن طی 5 تا 7 روز هفته باشد.

کاهش استرس: با اجتناب از استرس و یا به کارگیری استراتژی هایی برای مدیریت استرس اجتناب ناپذیر، می توان به کنترل فشار خون کمک کرد.

مصرف الکل، داروها، استعمال دخانیات و عادات خوردن ناسالم برای مقابله با استرس، به افزایش مشکلات مرتبط با فشار خون می انجامد که باید از آن ها پرهیز کرد.

سیگار کشیدن باعث افزایش فشار خون می شود. با ترک دخانیات می توان خطر ابتلا به هایپرتنشن، بیماری های قلبی و دیگر مشکلات سلامتی را کاهش داد.

داروها: افراد دارای فشار خون بیشتر از 130 روی 80 می توانند از دارو برای درمان فشار خون بالای خود استفاده کنند. داروها معمولاً با دوز پایین شروع می شوند. عوارض جانبی مرتبط با داروهای کاهنده ی فشار خون (antihypertensive drugs) معمولاً اندک می باشد. در نهایت ترکیب حداقل دو داروی کاهنده ی فشار خون، معمولاً نیاز خواهد بود. طیفی از داروهای کاهنده ی فشار خون در دسترس می باشد که شامل :

• دیورتیک ها (diuretics) شامل تیازیدها (thiazides)، کلرتالیدون (chlorthalidone) و اینداپامید (indapamide)

• بتا بلاکرها (beta-blockers) و آلفا بلاکرها (alpha-blockers)

• بلاکرها یا مسدود کننده های کانال کلسیم (calcium-channel blockers)

• آگونیست های مرکزی (central agonists)

• مهارکننده ی آدرنرژیک محیطی (peripheral adrenergic inhibitor)

• وازودیلاتورها (vasodilators)

• مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (angiotensin-converting enzyme (ACE) inhibitors)

انتخاب دارو بستگی به فرد و شرایط دیگری که ممکن است داشته باشد، خواهد داشت.

فرد مصرف کننده ی دارو باید به دقت برچسب های موجود بر روی دارو را مطالعه کند، مخصوصاً قبل از مصرف داروهای بدون نسخه (OTC) مثل داروهای ضد گرفتگی بینی (decongestants).

این داروها ممکن است با داروهای ضد فشار خون تداخل داشته باشند.