برای تعیین پارامترهای هماتولوژی به ۲ سی‌سی خون درضدانعقاد K₂EDTA یا K₃EDTA و یا Na₂EDTA نیاز است.ضدانعقاد K₂EDTA به میزان 1/5 میلی‌گرم، به ازای هر سی‌سی خون توصیه ‌شده از سوی کمیته‌ی استاندارد‌سازی در هماتولوژی خون توصیه ‌شده از سوی کمیته‌ی استاندارد‌سازی در هماتولوژی 4 درجه‌ی سانتی‌گراد قرار گیرد تا 24 ساعت قابل‌اطمینان است.قبل از آنالیز باید نمونه‌ی خون را به دمای اتاق رساند و حداقل آن را با 8 بار عمل وارونه‌سازی یا 2 دقیقه روی روتاتور، مخلوط کرد.

 

پارامتر هموگلوبین (Hemoglobin, Hb)

با پارامتر هموگلوبین می‌توان درجه‌ی کم‌خونی و پرخونی را سنجید. محدوده‌ی 95 درصد طبیعی آن در نوزاد 13/6 تا 20/1 گرم درصد است. در حدود دوماهگی مقدار هموگلوبین به 10 تا 11 می‌رسد و افت آن ناشی از تبدیل HbF به HbA است. هموگلوبین F میل ترکیبی بسیاری با اکسیژن دارد و رهاسازی اکسیژن از آن کند است؛ از این رو برای اکسیژن‌رسانی بهتر نوزاد، غلظت خون بالاست. هموگلوبین در بچه‌ها در محدوده 11 تا 13 گرم درصد در نوسان است و در بلوغ برای زنان 14±2 و برای مردان 16±2 گرم درصد طبیعی است. مقدار هموگلوبین در آقایان به‌علت وجود هورمون‌های آندروژن 2 گرم بیشتر از گروه هم‌سن نسبت به جنس مؤنث است. در خانم‌های منوپاز، به‌علت کاهش استروژن این تفاوت به حدود یک گرم می‌رسد. بارداری از هفته‌ی هشتم با افزایش حجم خون، موجب رقیق‌شدن و هیدرمی حاملگی می‌شود. در بارداری 1500 سی‌سی مایع و 300 سی‌سی گلبول قرمز به حجم خون اضافه می‌شود و از این رو، طی بارداری هموگلوبین 13 یا 14 یک خانم به حدود 11 می‌رسد. هموگلوبین کمتر از 11 را کم‌خونی حاملگی گویند. رقیق‌شدن خون برای خون‌رسانی به جفت ضروری است.

 

هماتوکریت (Hematocrite, HCT)

حجم فشرده‌ی گلبول‌های قرمز را در میزان مشخصی خون که برابر 100 درصد در نظر گرفته می‌شود، هماتوکریت می‌گویند. هماتوکریت بازتابی از تعداد گلبول‌های قرمز است. نمونه‌ی خون برای تعیین هماتوکریت در لوله‌های کاپیلاری به‌مدت ‌5 دقیقه سانتریفیوژ می‌شود و حجم فشرده‌ی گلبول‌های قرمز از روی خط‌کش مدرج به‌دست می‌آید. در شخصی سالم، هماتوکریت حدود 3 برابر هموگلوبین است. مقدار نرمال هماتوکریت برای آقایان 36 تا 44 درصد و برای خانم‌ها 40.7 تا 50.3 درصد است. مقدار نرمال آن در نوزادان 45 تا 61 درصد و در بچه‌ها 32 تا 42 درصد است.

شمارش گلبول‌های سفید (White blood cell count)

محدوده‌ی 95 درصد طبیعی شمارش گلبول‌های سفید 4400 تا 10800 در هر میلی‌متر مکعب است؛ بنابراین 2/5 درصد جمعیت سالم ممکن است کمتر از 4000 و 2/5 درصد نیز اندکی بیشتر از10800 گلبول سفید داشته باشند. تعداد گلبول سفید در بدو تولد ممکن است به 30000 در میلی‌متر مکعب برسد و در هفته‌های اول و دوم ممکن است گلبول‌های نارس سفید و قرمز در خون محیطی مشاهده شود که پس از هفته‌ی دوم طبیعی می‌شود. شمارش افتراقی گلبول‌های سفید به توزیع انواع گلبول‌های سفید برحسب درصد گفته می‌شود؛ برای مثال در شخصی سالم و بالغ تعداد نوتروفیل 40 تا 70 درصد، لنفوسیت 20 تا 40 درصد، منوسیت 1 تا 8 درصد، ائوزینوفیل 2 تا 5 درصد، بازوفیل تا 1 درصد و سلول باند تا 4 درصد شمارش افتراقی را به خود اختصاص درصد و سلول باند تا 4 درصد شمارش افتراقی را به خود اختصاص می‌دهد. کمتر از سن شش‌سالگی، تنها درصد نوتروفیل و لنفوسیت‌ برعکس بزرگسالان می‌شود و از این رو تا زیر شش‌سالگی سلول غالب، لنفوسیت و در بزرگسالان سلول غالب، نوتروفیل است. به کاهش گلبول سفید، لکوپنی و به افزایش آن لکوسیتوز گفته می‌شود.

 

شمارش گلبول‌های قرمز (Red blood cell count)

دامنه‌ی 95 درصد طبیعی شمارش گلبول‌های قرمز برای آقایان4.7 تا 6.1 و برای خانم‌ها 4.2 تا 5.4 میلیون در میلی‌متر مکعب است. شمارش گلبول‌های قرمز در کم‌خونی‌های ناشی از نارسایی مغز استخوان، مانند کم‌خونی آپلاستیک کاهش و در پرخونی افزایش می‌یابد.

 

پارامتر حجم متوسط گلبول قرمز (Mean Cell Volume, MCV)

چنانچــه یــک گلبــول قرمــز را بــه نمایندگــی از تمــام گلبول‌هــای قرمــز حجم‌ســنجی کننــد، بــه آن MCV یــا حجــم متوســط گلبــول قرمــز می‌گوینــد. حجــم متوســط گلبــول قرمــز در آنالیزورهــای خون‌شناســی، بــر اســاس نبــض ولتــاژی یــا پراکنــش نــور در زاویــه‌ی روبه‌جلــو محاســبه می‌شــود. بــرای محاســبه‌ی MCV بــه روش دســتی، هماتوکریــت را بــر تعــداد گلبول‌هــای قرمــز برحســب میلیــون تقســیم می‌کننــد و حاصــل را در عــدد 10 ضــرب می‌کننــد؛ بــرای مثــال چنانچــه هماتوکریــت، 45 درصــد و شــمارش گلبــول قرمــز 5 میلیــون در میلی‌متــر مکعــب باشــد، مقــدار MCV برابــر 90 فمتولیتــر خواهــد بــود.

مقــدار نرمــال MCV در بزرگســالان 80 تــا 94 فمتولیتــر اســت. هــر فمتولیتــر، 10 بــه تــوان منفــی 15 لیتــر اســت. محــدوده‌ی95 درصــد طبیعــی MCV در بــدو تولــد، 104 تــا 120 فمتولیتر اســت و کمتــر از 94 درصــد، میکروســیت بــدو تولــد قلمــداد می‌شــود. کمتریــن مقــدار MCV در یک‌ســالگی به‌چشــم می‌خــورد کــه ممکــن اســت بــه حــدود 70 فمتولیتــر کاهــش یابــد، ‌ولــی در کــودک ســالم MCV کمتــر از 70 نمی‌شــود و کمتــر از آن نشــان‌دهنده‌ی ســندرم‌های تالاســمی یــا آنمــی فقــر آهــن اســت پارامتــر MCV تــا 10 الــی 15 ســالگی نوســان دارد و بعــد از آن بیــن 80 تــا 94 فمتولیتــر ثابــت می‌شــود. پارامتــر MCV گلبول‌هــا را بــه ســه دســته‌ی: نرموســیت 80) تــا (94 و میکروســیت (کمتــر از (80 و ماکروســیت (بیشــتر از(100 طبقه‌بنــدی می‌کنــد. پارامتــر MCV از ضدانعقــاد و دمــای اتــاق تأثیــر می‌پذیــرد؛ ولــی بــا نگهــداری خــون در 4 درجــه‌ی ســانتی‌گراد تــا 24 ســاعت بــدون تغییــر باقــی می‌مانــد.

 

پارامتــر میانگیــن وزن هموگلوبیــن در گلبــول قرمــز (Mean Cell Hemoglobin, MCH)

چنانچه یک گلبول قرمز به نمایندگی از کل گلبول‌های قرمز انتخاب شود و وزن آن سنجیده شود، به آن MCH گویند که مقدار نرمال آن 27 تا 32 پیکوگرم است. هر پیکوگرم 10 به توان -12 گرم است. کاهش MCH نشان‌دهنده‌ی وسعت هاله‌ی مرکزی در گلبول‌های قرمز و کم‌رنگ شدن یا هایپوکروم‌ شدن گلبول‌های قرمز است که در آنمی فقر آهن و سندرم‌های تالاسمی ماینور مشاهده می‌شود. افزایش MCH موجب هایپرکروم ‌شدن گلبول‌های قرمز می‌شود.

 

پارامتر غلظت هموگلوبین در گلبول قرمز(Mean Cell Hemoglobin Concentration, MCHC)

برای محاسبه‌ی MCHC، نسبت وزن به حجم گلبول در عدد 100 ضرب می‌ شود. برای محاسبه‌ی MCHC می‌توان مقدار MCH را بر MCV تقسیم و حاصل را در عدد 100 ضرب کرد و یا اینکه هموگلوبین (وزن) را بر هماتوکریت (حجم) تقسیم و حاصل را در 100 ضرب کرد. مقدار نرمال این پارامتر 33 تا 35 درصد است. کاهش پارامتر MCHC گویای این است که گلبول با وجود داشتن ظرفیت، فاقد هموگلوبین کافی است و به‌معنای هایپوکرومیای واقعی است و افزایش آن نشان‌دهنده‌ی این است که گلبول بیشتر از ظرفیتش هموگلوبین دریافت کرده است؛ برای مثال در مرفولوژی استوماتوسیتوز که گلبول، آب‌دار می‌شود، MCHC کاهش می‌یابد و در اسفروسیتوز که بر اثر تراکم هموگلوبین حتی هاله‌ی مرکزی ناپدید می‌شود، افزایش MCHC مشاهده می‌شود. وقتی MCHC نرمال می‌شود، بدین‌معناست که گلبول به تناسب حجمش هموگلوبین دریافت کرده است؛ برای مثال در کم‌خونی مگالوبلاستیک MCV و MCH، هر دو افزایش می‌یابند، ولی MCHC طبیعی است که بدین‌معناست که گرچه گلبول بزرگ شده است، به‌تناسب بزرگ شدن هموگلوبین دریافت کرده است.

 

پارامتر حجم متوسط پلاکتی (Mean Platelet Volume, MPV)

پارامتر حجم متوسط پلاکتی، اندازه‌ی پلاکت را مشخص می‌کند که نرمال آن بین 7 تا 11 فمتولیتر است. حجم کمتر از 7 به‌معنای وجود پلاکت‌های ریز و بیشتر از 11 به‌معنای وجود پالکت‌های درشت است.

 

منبع: ماهنامه اخبار آزمایشگاهی شماره 156