شرح ماکروسکوپی ادرار:
1- رنگ (color)
دامنه تغییرات رنگ ادرار گسترده بوده و عمدتاً وابسته به غلظت آن می باشد. رنگ ادرار از زرد کمرنگ (light yellow)تا کهربایی تیره (dark yellow) متغییر است. بسیاری از داروها و مواد غذایی می توانند رنگ ادرار را تغییر دهند اما برخی رنگ ها مثل قرمز (درهماچوری یا پورفینوری) سیاه (آلکاپتونوری) نارنجی (بیلیروبینوری) سفید (چرک فراوان) یا آبی تا سبز (عفونت سودومونایی) ممکن است مهم باشند و با پیگیری دلیل آنها می توان به تشخیص های مهمی دست یافت.
2- ظاهر ادرار (Appearance)
ادرار نرمال معمولاً شفاف است اما ممکن است به واسطه ی رسوب فسفات ها و اورات ها،کدر(turbid ) و یا نیمه کدر(semi turbid ) گردد. حضور گلبول های سفید یا قرمز، سلول های اپی تلیال و باکتری ها نیز در میزان خاصی می توانند ادرار را کدر یا نیمه کدر کنند. موکوس نیز می تواند نمای مه آلود (cloudy ) به ادرار دهند.
3- وزن مخصوص (specific gravity)
شاخص غلظت مواد محلول در ادرار است که برای تشخیص قدرت تلغیظ و رقیق کردن کلیه ها به منظور حفظ و بقای هموستاز به کار می رود. SG ادرار به دلیل متفاوت بودن نوع غذا و میزان مصرف مایعات در طول روز متغیر است. لذا SG ادرار رندوم خیلی مفید نیست و بررسی SG ادرار 24 ساعته توصیه می شود. در هیدراتاسیون شدید و دیابت بی مزه SG کاهش و در دیابت قندی، دهیدراتاسیون و اکلامپسی، SG افزایش می یابد.
4- PH
بین 6/4-8 متغیر بوده و معمولاً حدود 6 و کمی اسیدی است. آنچه برای پزشک اهمیت دارد این است که PH ادرار را با اطلاعات دیگر ارتباط دهد. مثلاً در اسیدوز توبولار کلیوی برخلاف اسیدوز سیستمیک،PH ادرار بیش از 6 خواهد ماند چون توبول های کلیه قادر به ترشح کافی یون H+ نیستند.
5- پروتئین (protein)
حضور مقادیر زیادی پروتئین در ادرار می تواند یک علامت مهم بیماری های کلیوی باشد.
اما در شرایط فیزیولوژیک و بدون بیماری، مثل ورزش و تب هم دفع پروتئین در ادرار افزایش می یابد. دو مکانیسم اصلی که سبب پروتئینوری می شود عبارتند از:
-
صدمه گلومرولی
-
اختلال درعمل بازجذب توبول ها
6- گلوکز (glucose)
گلوکوزوری به طور معمول وقتی دیده می شود که میزان گلوکز خون از حد آستانه کلیوی بیشتر باشد. هرچند گاهی به طور طبیعی آستانه کلیوی برخی افراد پایین تر از این هم می باشد. دیابت شیرین، تزریق سرم های قندی و مصرف یکباره و زیاد کربوهیدرات ها از دلایل گلوکوزوری است.
7- کتون (keton)
اجسام کتونی در طی کاتابولیسم اسید های چرب ایجاد می شوند.کتونوری به دنبال کتوزیس (افزایش کتون ها در خون) حادث می شود. وقتی شخص دچار کمبود مصرف قند ها و کربوهیدرات ها (مثل روزه داری طولانی) یا دفع کربوهیدرات ها از بدن (مثلاً در اسهال و استفراغ های شدید) یا مواردی که سلول ها قادر به دریافت و مصرف کربوهیدرات ها نیستند (مثلا دیابت).کتون ها به دلیل مصرف چربی ها و سوخت ناقص آنها، در خون و ادرار افزایش می یابند.
8- خون (blood)
هماچوری وجود خون در ادرار است.گلوبول های قرمز می توانند در شرایط فیزیولوژیک (مثل ورزش سنگین و عادت ماهانه) و یا پاتولوژیک (مثل التهاب حاد مثانه، تروما، زخم ها، سرطان های کلیه و مثانه، ضربه به کلیه، انفارکتوس و گلومرولونفریت) در ادرار ظاهر شوند.
9- بیلی روبین و اوروبیلینوژن(bilirubin & urobilinogen)
بیلی روبین کونژوگه به دلیل محلول بودن در آب می تواند از سد کلیه ها عبور کرده و وارد ادرار شود لذا در بیماری هایی که میزان بیلی روبین کونژوگه افزایش می یابد (مثل انسداد مجاری صفراوی)، بیلی روبین در ادرار افزایش می یابد. در روده، بیلی روبین به ماده ایی به نام اوروربیلینوژن تبدیل می شودکه از طریق مدفوع دفع می گردد.10 الی 15 درصد اوروبیلینوژن مدفوع به خون بازجذب شده و از طریق ادراردفع می گردد. اگر به هر دلیلی انسدادی در مسیر بیلی روبین از کبد به صفرا یا از صفرا به روره رخ دهد (مثل سرطان یا سنگ ها)، بیلی روبین وارد مدفوع نشده، اوروبیلینوژنی هم تولید نمی شود؛ لذا اوروبیلینوژن ادرار نیز افزایش خواهد یافت.
10- نیتریت (nitrit)
اگر در ادرار باکتری به میزان متوسط یا بیشتر حضور داشته باشد و آن باکتری از احیا کنندگان تیترات به نیتریت باشد، نیتریت ادرار مثبت خواهد شد.
شرح ماکروسکوپیک :
1-WBC
گلوبول های سفید می توانند از هر جایی(بین گلومرول تا میزراه) به ادرار راه یابند. حداکثر میزان لوکوسیت ها در ادرار 2 عدد در هر فیلد میکروسکوپی می تواند باشد. افزایش لوکوسیت در ادرار وابسه به یک پروسه ی التهابی در مجاری ادرار (مثل عفونت ها، نفریت،آزردگی های مثانه، میزنای)و یا مجاورت آن(مثل آپاندیسیت یا پانکراتیت) می باشد. وجود سیلندرهای (cast)گلبول های سفید می توانند شاهدی بر کلیوی بودن منشاء WBC های ادرار باشند. در یک ادرار قلیایی و هیپوتونیک میزان WBC ادرار در عرض 1 ساعت به میزان 50% کاهش می یابد (اهمیت ارسال به موقع و انجام به موقع ادرار). تجمع لوکوسیتی WBC clamp به طور قوی مطرح کننده ی عفونت های حاد و یا التهاب مثانه و یا میزراه است.
2-RBC
گلبول های قرمز می توانند از هر جایی (بین گلومرول تا میزراه) به ادرار راه یابند. بطور نرمال گلبول قرمز در ادرار یافت نمی شود، هرچند وجود 1تا2 گلبول قرمز در هر فیلد میکروسکوپی غیر طبیعی نیست. در سنگ های ادراری ، عفونت های شدید، سرطان ها و نیز عادت ماهانه، RBC ها در ادرار ظاهر می شوند.
3-Epithelial Cells
انواع مختلف سلول های اپی تلیال(سلول های توبولار کلیوی، ترانزیشنال و اسکواموس) در ادرار قابل مشاهده می باشند. افتراق بین این سلول ها بسیار مشکل است اما مهمترین آنها سلول های توبولار کلیوی هستندکه ازدیاد آنها در ادرار می تواند آسیب به کلیه و لگنچه را مطرح سازد.
به طور کلی حضور تعداد اندکی سلول اپی تلیال (به خصوص پوششی و ترانزیشنال) در حد 3-4 عدد در هر فیلد میکروسکوپی نرمال است ولی افزایش قابل توجه آنها می تواند نشانه ای از التهاب قسمتی از دستگاه ادراری باشد.
4-Mucus
رشته های موکوس که به شکل رشته های دراز و موج دار و یا توده ایی در ادرار قابل مشاهده اند. به میزان کم در ادرار طبیعی وجود دارند ولی مقادیر زیادی آن در التهابات و دستکاری های دستگاه ادراری دیده می شود.
5-Bacteria
به طور طبیعی ادرار، کلیه ها و مثانه عاری از باکتری بوده ولی امکان دارد آلودگی با باکتری های موجود در پیشاب راه یا واژن یا سایر منابع خارجی اتفاق بیوفتد. حضور مقادیر بالایی باکتری در ادرار به خصوص همراه با حضور تعداد قابل توجه WBC درآن موید حضور یک عفونت ادراری است.
6-سیلندرها (Casts)
سیلندرها در مجاری لوله های کلیوی شکل می گیرند و به دلیل اینکه در مجراها به شکل قالب لوله ها در می آیند به نام (سیلندر = استوانه) خوانده می شوند. مجاری کلیوی، موکوپروتئینی به نام تام هورسفال ترشح می کنند که ماده ی بنیادی سیلندرهاست. در صورت توقف ادرار (کاهش چشمگیر در جریان ادرار) یا غلظت بالای مواد حل شده و وجود محتویات پروتئینی در ادرار، کست ها می توانند در لوله های دیستال و مجاری جمع کننده ی ادرار شکل بگیرند. سیلندرها همیشه منشا کلیوی دارند و معرف های بسیار مهم بیماری های کلیوی هستند و بر اساس ظاهر و محتویات سلولی که در درونشان قرار می گیرند طبقه بندی می شوند، (مثلاً leukocyte cast ویا Glanular cast و یا crystalin cast و ...). به سیلندری که هیچ محتویات سلولی و یا غیر سلولی ندارد hyaline (شفاف) گویند که می تواند در ادرارهای نرمال به میزان کمی دیده شود. در انواع نفریت ها و آسیب های کلیوی و نیز در پره آکلامپسی cast ها در ادرار ظاهر می شوند و معمولاً پروتئین چنین ادرارهایی مثبت می شود.
7-Crystal
کریستال ها معمولاً در ادرار تازه دیده نمی شوند ولی پس از مدتی ماندن در آزمایشگاه مشاهده می شوند. بدین معنا که اگر ادرار با یک ترکیب خاص قابل کریستاله شدن اشباع شده باشد یا خواص حلالیتی آنها تغییر کند، تشکیل می شوند. در برخی موارد این کریستال ها در کلیه با مجاری ادرار شکل می گیرند. (منجر به تشکیل سنگ ها می شوند). معمولاً اغلب کریستال های ادراری قابل اهمیت نیستند (مثل کلسیم اگزالات ، انواع اورات ها و فسفات ها، اسیداوریک و ... که الزاماً دلیل بر یک بیماری خاص نبوده ولی می توانند در برخی بیماری ها افزایش یابند.
اما کریستال هایی چون تیروزین، لوسین، سیستئین و سولفانامید ها مهم و شاخص مهمی در بیماری های کبدی و سیستینوز و ایجاد صدمات کلیوی می باشند.
8-مواد متفرقه
مثل اسپرم و مخمر و انگل تریکوموناس که در شرایط خاص در ادرار دیده می شوند. مثلاً کاندیدا (نوعی مخمر)، به میزان زیاد می تواند نشان از یک بیماری قارچی باشد.
