مقدمه

بی شک آشنایی مراجعه کنندگان به آزمایشگاه های پزشکی، با حقوق خود، کنترل متغیرها و عوامل پیش آزمونی  می تواند عامل حدود 65درصد  خطاها و سوء تفاهمات تاثیر گذار در پاسخ آزمایش ها باشد، می تواند در افزایش صحت و دقت و کاهش خطاهای احتمالی پاسخ آزمایش ها نقش به سزایی بگذارد.

با پیشرفت دانش وتکنولوژی پزشکی ، آزمایشگاه نیز در کنار دیگر تخصص ها ی پزشکی این توانائی را پیدا کرده است که بعضی بیماری ها را در شروع آن و پیش از بروز علایم و نشانه های بالینی شناسایی نماید.

در بهترین شرایط  آزمایشگاهی و به کار گیری پیشرفته ترین تکنولوژی آزمایشگاهی ، گاهی عواملی با عنوان متغیرهای پیش آزمونی (Pre Analytical Variables ) 

درپاسخ   آزمایش ها  تأثیر می گذارند که مسئول حدود  65 درصد خطاهای تأثیرگذار می باشند.

آگاهی ، شناخت و کنترل این متغیرها فرآیند تشخیص را بسیار دقیق تر می کند.

متغیرهای پیش آزمونی ، به تمام  عوامل و فرایند های موثر بر روی نمونه پیش از انجام آزمایش و گزارش پاسخ  گفته می شود.

تعدادی از این متغیر ها مربوط به  شرایط آماده سازی مراجعه کننده و شرایط فیزیکی و رفتاری او می باشد که لازم است آزمایشگاه و پزشک معالج راهنمایی های لازم را به صورت شفاهی و کتبی  اطلاع رسانی نماید.

برخی از این متغیرها مربوط به توانایی های آزمایشگاه در بخش آماده سازی ونمونه گیری و جداسازی دقیق و صحیح نمونه های بالینی برای تحویل به بخش آنالیز آزمایشگاه می باشد که در این ارتباط این توانایی و مهارت و مدیریت آزمایشگاه

می باشد که  به درستی این فرایند کاری را با دقت انجام دهد.

اطلاع رسانی و آشنا نمودن  مراجعه کننده با شرایط صحیح نمونه گیری و همچنین دقت  در فرایند آماده سازی و نمونه گیری، پردازش نمونه ها و ارسال  درست و  به هنگام به بخش های فنی  می تواند از بروز خطا های چشمگیر و تاثیر گذار بکاهد.

مراجعه کننده،  پزشک معالج، کارکنان بخش پذیرش، نمونه گیری  و آماده سازی و پردازش نمونه ها و آموزش آزمایشگاه،  پرستار و نیرو های خدمات مسئول حمل نمونه  و مدیریت و پزشک آزمایشگاه،  در قبال کنترل  و به حداقل رسانیدن متغیر های پیش آزمونی و کنترل کیفیت صحیح مراحل بالا مسئول می باشند.

آزمایشگاه ها موظفند با بهره گیری ازپرسنل کار آزموده ، تکنولوژی و سیستم های پیشرفته  و همچنین ابزار های مدرن نمونه گیری و پردازش نمونه ها زمان صرف شده برای کنترل و نظارت  برای تمام مراحل کنترل  متغییر های پیش آزمونی را کاهش و دقت و صحت پاسخ آزمایش ها را افزایش دهند.

 

متغیرهای مربوط به مراجعه کننده آزمایشگاه (مراجعه کننده سرپایی یا بیماران بستری )

• تعداد گلبول های قرمز و غلظت هموگلوبین خون و بیلیروبین در نوزادان به مراتب از بزرگسالان بالاتر است

• غلظت آلکالین فسفاتاز با جهش رشد در دوران نوجوانی  افزایش می یابد.

• غلظت کلسترول  به استثنای موارد ژنتیکی با افزایش سن بالا می رود.

• با افزایش وزن آشکارا غلظت گلوگز، تری گلیسرید  اسید اوریک، کورتیز و انسولین خون بالا میرود.

• با محدودیت مصرف آب و مایعات غلظت کراتینین خون افزایش می یابد.

• در روزهای روزه داری اغلب نتایج کراتینین 10 تا 20 درصد بالاتر  خواهد شد.

• در دوران حاملگی حجم پلاسما خون مادر 50  درصد افزایش می یابد بنابراین غلظت تعداد زیادی از پا رامتر های خونی و آزمایشگاهی به شدت تغییر می کند. به طور کلی در دوران بارداری محدوده مرجع بسیاری از آزمایش ها تغییر می کند که نتایج آزمایش ها باید با توجه به این محدو ده ها تفسیر گردد.

• داروهای ضد بارداری خوراکی

• غلظت تعدادی از آزمایش ها در صبح و بعد از ظهر  تفاوت چشمگیری دارند. مانند آهن خون، کورتیزول، هورمون های کنترل کننده فشار خون مانند آلدوسترون، رنین، هورمون های تیروییدی (TSH) ، کراتینین و اسید اوریک و...

• همیشه بهترین زمان خون گیری برای کنترل ریتم ها و نوسانات  روزانه آزمایش ها رعایت 12-10 ساعت ناشتا بودن و همچنین خونگیری بین ساعات 7تا 9 صبح می باشد.

• ناشتایی بیش از 14 ساعت  آثار نا مطلوبی در نتایح برخی از آزمایش ها دارد.

• در شرایط روزه داری  و پس از صرف  سحری 12-10ساعت بعد از آن و پیش از افطار می توان بسیاری از آزمایش ها  را نمونه گیری و انجام داد.

•  برای آزمایش های تشخیص دیابت و افراد پره دیابتیک لازم است 4-3 روز پیش از نمونه گیری رژیم حدود 150 گرم کربوهیدرات در روز رعایت شود.

•  نوشیدن چای و قهوه زیاد و استعمال سیگار  حتی یک ساعت پیش از نمونه گیری در نتایج بسیاری از آزمایش ها تاثیر آشکاری دارد.

• توصیه می شود 24 ساعت پیش از نمونه گیری  مصرف چای و قهوه را قطع نمایید، سیگار نکشید و از نوشیدن الکل از 4 روز پیش از نمونه گیری امتناع ورزید.

• آثار مصرف کوتاه مدت و دراز مدت الکل روی پارامترهای آزمایشگاهی متفاوت و گاهی بسیار بارز  است.

• مصرف مواد مخدر آثار بیولوژیکی و بسیار چشمگیری در نتایج آزمایش ها یی مانند اوره،  سدیم،  پتاسیم،  انسولین ،گلوگز، کراتینین ، اسید اوریک  خون و آنزیم های کبدی و... دارد.

• مصرف برخی داروها و ویتامین ها و هورمون ها پیش از نمونه گیری  گاهی نتایج آزمایش ها را دگرگون می سازد.مانند مصرف دارو های کنترل گلوگز خون، انسولین، مصرف قرص آهن، تزریق  و مصرف خوراکی و استنشاقی کورتون ها و... در این موارد حتما پیش از مراجعه به آزمایشگاه هماهنگی های لازم با پزشک معالج و آزمایشگاه را   انجام دهید.

• برای آزمایش های سنجش سطح داروها باید در کوتاهترین زمان ممکن پیش از نوبت مصرف دارو  و  در حداقل سطح آن خونگیری شود. نمونه گیری در غلظت حد اکثر صحیح نمی باشد.

• به هر دلیل اگر شکی به مصرف بیش از حد درمان دارو  یا مسمومیت دارو وجود داشته باشد باید خونگیری بلافاصله انجام گیرد.

• رفتار غیر مطلوب مراجعه کننده  و پرسش های غیر معقول گاهی در روند آزمایش آثار  جبران ناپذیری بر جای می گذارد.

•  تنش فیزیکی، ترس  و فشار عصبی پیش از نمونه گیری و خون گیری  باعث آزاد شدن و تغییر غلظت بسیاری از هورمون ها مانند پرولاکتین، کورتیزول ، کاتکول آمینها و حتی هور مونهای تیروئیدی و ... می گردد.

• پیش بینی فضای فیزیکی  تمیز و آراسته مناسب، مطلوب و آرام  برای پذیرش و نمونه گیری مراجعه کنندگان  آثار بسیار مثبت و مفیدی در کنترل برخی از متغیر های پیش آزمونی دارد.

• آزمایشگاه برای نمونه گیری از افرادی که امکان و توانایی حضور در آزمایشگاه  را ندارند، سرویس  نمونه گیری در منزل با رعایت اصول استاندارد را در اختیار شما می گذارد.

• آزمایشگاه برای کودکان و نوزادانی که امکان خونگیری آنها به دلایل خاص  و فنی میسر نگردد،  تسهیلات و امکانات خاصی چون نمونه گیری در منزل و یا اعزام به مرکز تخصصی کودکان را در اختیار خانواده ها قرار می دهد.

• هنگام پذیرش حتما لازم است مراجعه کننده با کارت شناسایی معتبر و یا دفترچه بیمه عکس دار احراز هویت گردد و همچنین هنگام نمونه گیری مسئول بخش مربوطه حتما از مراجعه کننده بخواهد خود را معرفی نماید.

• چنین فرآیندی  از بسیاری از خطاهای نمونه گیری،  بی دقتی ها و شتاب زدگی ها موقع پذیرش و نمونه گیری، جابه جایی نمونه ها و گم شدن و بروز سوء تفاهم های بیشماری  جلوگیری می نماید.

• در صورتی که مراجعه کننده درخواست آزمایش بدون نسخه پزشک داشته باشد لازم است حتما  فرم درخواست شخصی آزمایش را تکمیل نموده و کارت شناسایی معتبر ارایه نماید.

• چنانچه خانم بارداری درخواست آزمایش داشته باشد بایستی  هفته بارداری  سئوال شود و در برگه پذیرش ثبت گردد.

• پاسخ آزمایش فقط  با ارائه  قبض پذیرش و به فردآورنده قبض تحویل داده می شود.

• بدون قبض پذیرش به هیچ عنوان جواب داده نمی شود.

• پاسخ آزمایش ها به صورت تلفنی یا شفاهی داده نمی شود.

• خواهشمندیم پیش از مراجعه به آزمایشگاه با توجه به  تاریخ درج شده   روی قبض پذیرش ، با آزمایشگاه تماس بگیرید و از آماده بودن پاسخ آزمایش خود اطمینان حاصل فرمائید.

• درموارد خاصی از طرف آزمایشگاه با شما برای تکرار آزمایش تماس گرفته می شود، خواهشمند است با همکاری خود و پذیرش، توصیه های آزمایشگاه، را در انجام دقیق تر آزمایش ها ی خود یاری فرمایید.

• گاهی به دلایل فنی و عملی لازم است آزمایش های شما بدون دریافت هزینه ، تکرار شود.

• هنگام مراجعه به آزمایشگاه های پزشکی ترجیحا یک نفر همراه با خود داشته باشید.

• چنانچه پیش از مراجعه به پزشک معالج یا پس از آن ،پاسخ آزمایش های گزارش شده با سوابق داروهای مصرفی و ... تناسبی نداشت ، برای مشاوره و ارایه توضیحات و تفسیرهای تخصصی و در صورت لزوم تکرار آزمایش با نمونه های قبلی یا جدید حتما به مسئول فنی آزمایشگاه مراجعه فرمایید .

• بسیاری از سوء تفاهمات و مشکلات احتمالی، هماهنگی ها و مشاوره های فنی قابل توجیه و رفع شدنی است.

• در نظام های جامع سلامت ، ثبت خطاهای احتمالی و گردش اطلاعات، ارایه مشاوره های فنی و تخصصی، شناسایی منابع خطا و تفسیرنادرست در افزایش استانداردهای خدمات تشخیص پزشکی و کاهش خطاهای احتمالی و پیش بینی نشده تاثیرانکار ناپذیری دارد.

 

 

 

 

 

.

.

 

هنگام پذیرش و نمونه گیری چنانچه موارد زیر شامل حال شما می شود حتماً به مسئول پذیرش و نمونه گیری اطلاع دهید :

 

رعایت نکات زیر پس از خونگیری می تواند عوارض پس از خونگیری و کبودی و تورم های احتمالی را به حداقل برساند.

1-پنبه الکلی (پد الکلی) را4 -3 دقیقه روی محل خون گیری نگاه داشته  و از حرکات دورانی و فشار های غیر عادی پرهیز نمایید.  دست خود را خم کنید و به طرف بالا نگاه دارید.

2-پس از این مرحله چسب مخصوص را در محل خون گیری بچسبانید.

3- پس از خون گیری حدود 10 دقیقه در آزمایشگاه حضور داشته بلافاصله برای نمونه گیری ادرارو یا مدفوع  وارد سرویس بهداشتی نشوید.

4- چنانچه در محل خونگیری درد داشتید و یا تورم، سوزش و یا کبودی مشاهده نمودید مسئول خون گیری را مطلع سازید تا اقدامات اولیه و ارایه کمپرس سرد انجام پذیرد. کمپرس سرد می تواند 48 ساعت ادامه یابد.

5- چنانچه پس  از خون گیری و حتی با رعایت نکات بالا محل خون گیری دردناک و یا کبود شد می توان  پس از 48 ساعت با کمپرس گرم و مصرف مسکن های ساده( مانند استامینوفن وایبوپروفن) درد و التهاب را کنترل نمود. از مصرف آسپیرین خودداری نمایید.

 

پاسخ یک آزمایش غیرطبیعی نمی تواند نشانه یا دلیلی بر وجود یک بیماری باشد.

در پنج درصد افراد سالم هم ممکن است به دلایل گوناگون ، پاسخ یک آزمایش غیرطبیعی باشد.   دربهترین شرایط آزمایشگاهی و به کارگیری پیشرفته ترین تکنولوژی های  آزمایشگاهی همیشه امکان وجود 10 تا 15درصد خطا در پاسخ های آزمایشگاهی وجود دارد. بنابراین نمونه گیری و تکرار آزمایش در فواصل زمانی خاص تصمیم گیری صحیح و منطقی راجع به پاسخ یک آزمایش را بهتر می کند.

پاسخ برخی آزمایش ها همیشه ثابت و بدون تغییر است (مانند گروه خونی هر فرد،HLA) ، ولی پاسخ برخی از آزمایش ها به دلایل فردی ، محیطی ، شغلی ، فیزیولوژیک (طبیعی) و مصرف برخی داروها ، استرس و اضطراب ...  نوسان زیادی دارند (مانند گلوکز خون ، چربی ها و تری گلیسرید)، غلظت خون (هماتوکریت )، اوره و اسید اوریک ، هورمون های تیروئیدی و ... .

تفسیرو شرح پاسخ و نتایج آزمایش های شما به عهده پزشک معالج و پزشک درخواست کننده آزمایش می باشد، بنابراین خواهشمند است همیشه تفسیر و توصیه های نهایی را از پزشک خود بخواهید.

آزمایشگاه بالینی فقط در محدوده شرح وظایف خود و کاملا تعریف شده می تواند فقط در برخی موارد نظرات مشاوره ای بدهد.

پیش از نمونه گیری همیشه 5تا10 دقیقه در آزمایشگاه استراحت نمایید.

هنگام خون گیری از بزرگسالان و نوزادان به دلایل مختلف امکان دارد رگ مناسب برای خون گیری پیدا نشود(به ویژه نوزادان ) بنابراین تکرار خون گیری لازم است . خواهشمند است با حفظ آرامش و خونسردی و بدون نگرانی ، ضمن همکاری مناسب با پرسنل آزمایشگاه شرایط مطلوب خونگیری را فراهم کنید.

 

تعرفه خدمات آزمایشگاه های خصوصی طبق ضوابط و تعرفه های مصوب وزارت بهداشت و درمان و سازمان نظام پزشکی می باشد.

یک آزمایشگاهی در آزمایشگاه های مختلف  تفاوت قیمت و تعرفه دارد که اغلب به خاطر روش های متفاوت و دقت روش اندازه گیری می باشد. و لازم است اطلاعات کامل در اختیار مراجعه کنندگان قرار گیرد.

آزمایشگاه تشخیص پزشکی موظف است تمام حقوق  مراجعه کنندگان را محترم بشمارد و اصول زیر را سر لوحه فعالیت های خود قرار دهد:

  - حفظ کرامت ، احترام و تکریم مراجعه کنندگان .

  - اطلاع رسانی صحیح و مستمر به بیماران .

  - افزایش آگاهی مراجعه کنندگان و گیرندگان خدمات آزمایشگاه های بالینی .

  - ارائه خدمات تشخیصی با کیفیت، شایسته و دقیق .

  - آگاهی مراجعه کنندگان نسبت به حقوق خود (Patient Rights) در آزمایشگاه های بالینی .

 

حقوق  مراجعه کنندگان نسبت به آزمایشگاه های پزشکی (Pateint Rights):

در آزمایشگاههای تشخیص پزشکی ، شایسته است حقوق و نیازهای مراجعه کنندگان رعایت گردد، ضمن محترم شمردن آنها به اطلاع آنها رسانیده شود.

مجموعه ای از منشور حقوق مراجعه کنندگان به آزمایشگاههای تشخیص پزشکی عبارت است از:

• حق مراجعه کنندگان در حفظ شأن و احترام و تکریم آنها توسط کارکنان و درک شرایط خاص روحی وجسمی آنان .

• حق مراجعین در دریافت اطلاعات کامل در ارتباط با هزینه آزمایش ها .

• حق مراجعین در دریافت اطلاعات کامل در ارتباط با شرایط قبل از آزمایش و نحوه آماده سازی اولیه .

• حق مراجعین در دریافت راهنمائی و اطلاعات کامل در ارتباط با آزمایشهایی که در آن مرکز آزمایشگاهی انجام نمی گردد.

• حق رعایت حریم خصوصی و اطلاعات شخصی مراجعین و بیماران.

• حق مراجعین در دریافت قبض پذیرش و جوابدهی همراه با اطلاعات کامل ثبت شده .

• حق مراجعین آزمایشگاه جهت کسب اطلاع درباره عوارض نمونه برداری.

• حق دریافت اطلاعات اضافی و جانبی در یک محدوده خاص در صورتی که از گروه و کادر پزشکی باشند.

• حق مراجعین در ارتباط با اطلاع از تداخلات داروئی رایج و موثر بر پاسخ آزمایش ها .

• حق مراجعین جهت دریافت جواب اورژانسی در حداقل زمان ممکن و تعیین شده توسط آزمایشگاه .

• حق مراجعین جهت تسریع در انجام برخی آزمایش ها در شرایط خاص .

• اطلاع رسانی تلفنی و به موقع به مراجعینی که جواب آزمایش آنها در موعد مقرر آماده نگردیده است، یا پاسخ ها در محدوده های بحرانی قرار دارند.

• حق مراجعین آزمایشگاه جهت اطلاع از علت تکرار نمونه گیری و در صورتی که علت ناکافی بودن نمونه باشد آزمایشگاه ملزم به اطلاع رسانی تلفنی سریع به مراجعین می باشد.

•  آزمایشگاه ملزم است جهت بیماران سالمند(بالای 65 سال) و معلولین جسمی تسهیلات ویژه در حوزه پذیرش و نمونه برداری فراهم نماید (ویلچر ، آسانسور، خونگیری در منزل،  پذیرش خارج از نوبت و تسریع در جوابدهی در حد امکان و ...).

•  حق مراجعین جهت نمونه برداری در یک فضای ایزوله و مجزا.

• حق مراجعین در انتخاب اولیه فرد نمونه بردار مجرب در صورت عدم اعتماد به فرد تعیین شده .

• حق درخواست تعویض نمونه بردار با یک نمونه بردار مجرب در صورت دو نوبت نمونه گیری ناموفق .

• حق مراجعین در دریافت اطلاعات از نمونه بردار جهت پیشگیری از کبودی زیر جلدی در محل نمونه برداری .

• حق بیمار جهت حداقل زمان انتظار در حوزه پذیرش و جوابدهی.

• حق مراجعین در استفاده از تسهیلات رفاهی مناسب در پذیرش و نمونه برداری از جمله سرویس بهداشتی پاکیزه و استاندارد و صندلی انتظار مناسب.

• حق مراجعین در دریافت کلیه وجه پرداخت شده در صورت قطعی شدن ارائه جواب نادرست توسط آزمایشگاه .

• حفظ حقوق بیماران ناشنوا و نابینا و فاقد قدرت تکلم.

•  رعایت ارزش های اخلاقی و فرهنگی خصوصاً عدم رفتار تبعیض آمیز با بیماران بی بضاعت و مستمند، اقلیت مذهبی، رنگین پوست یا دارای بیماری خاص ( نظیرایدز و هپاتیت).

 

اطلاع و آگاهی مراجعین آزمایشگاه از محدوده خواسته های غیرمنطقی و غیرمجاز از آزمایشگاه که برخی موارد آن شامل :

• اصرار بر دریافت شفاهی و تلفنی نتایج آزمایش     

• استفاده از دفترچه درمانی افراد غیر     

• اصرار بر پذیرش نسخ معیوب توسط آزمایشگاه (نسخ دارای خط خوردگی و بدون پشت نویسی پزشک یا تاریخ مخدوش یا دو رنگ بودن موارد نوشته شده در نسخ ...)  

• توهین و بی احترامی به متصدیان پذیرش و جوابدهی و نمونه برداری بدون هیچ دلیل محکمه پسند

• بیان اعتراض با صدای بلند در فضای عمومی آزمایشگاه که موجبات آزردگی و ناراحتی سایرین گردد.

• بیان اعتراض و بحث بیهوده با افراد غیرمسئول در فضای عمومی آزمایشگاه. 

• عدم رعایت دقیق زمان  مراجعه جهت گرفتن جواب، مگر در موارد خاص.

• عدم رعایت شرایط سالمندان و افراد بدحال که آزمایشگاه ملزم به نمونه برداری خارج از نوبت از آنان می باشد.

.