تاریخچه تشخیص سرعت رسوب خون

دکتر Edmund Faustyn در سال 1897 مشاهده کرد که سرعت رسوب گلبول های قرمز در افراد مختلف یکسان نیست و در سال 1918 دکتر رابرت Fahraeus مشاهده کرد که این آزمایش در زنان حامله افزایش دارد و شاید بتوان از آن به عنوان تست حاملگی استفاده کرد؛ البته افزایش فیبرینوژن  در حاملگی موجب افزایش سرعت رسوب می گردد. در سال 1921 دکتر Alf Westergren سرعت رسوب گلبول های قرمز را به عنوان پیش آگهی در بیماران مبتلا به سل ریوی گزارش کرد و پایه گذار روش انجام آزمایش با خون سیتراته گردید.

تاریخچه سرعت رسوب، مقایسه آن با آزمایش CRP و ارزش تشخیصی و بررسی منابع خطا و راهکارهای رفع خطا در روش های دستی و دستگاهی است.
آزمایش سرعت رسوب آزمایشی غیراختصاصی و بیانگر حضور التهاب و عفونت است. رواج آزمایش های جدیدتر مانند CRP و PCT) Procalcitonin ) اگرچه تعداد سفارش های انجام این آزمایش را کمتر کرده است، اما هنوز در میان رشته های روماتولوژی دارای کاربرد فراوان است.
در طول مسافتی که گلبول های قرمز نمونه خون سیتراته طی یک ساعت در لوله مخصوص وسترگرن  طی می ک‌نند، ستونی از پلاسما را پشت سر خود باقی می گذارند. ارتفاع ستون پلاسما پس از یک ساعت برابر سرعت رسوب است که برحسب میلی متر در ساعت گزارش می شود.
پروتئین های فاز حاد التهابی که تحت تأثیر اینترلوکین های 1 و 6 تولید می شوند مانند فیبرینوژن و گلوبولین های آلفا و بتا و نیز ایمونوگلوبولین ها، موجب کاهش شارژ منفی گلبول های قرمز می گردند.
گلبول های قرمز در حالت طبیعی دارای شارژ الکترونگاتیو هستند که یکدیگر را به فاصله 25 نانومتردفع می ک‌نند. خنثی شدن این شارژ توسط ماکرومولکول های التهابی موجب به هم چسبیدن گلبول های قرمز به صورت ستونهایی از سکه می شود که به آن صورتبندی رولکس گویند. رولکس دارای وزن سنگین و سطح کم است که به سرعت ته نشین می گردد. سرعت تشکیل رولکس در ارتباط مستقیم با پروتئین های فاز حاد و سیتوکین ها است.

حداکثر سرعت رسوب در آقایان تقریباً برابر با سن تقسیم بر 2 و در خانم ها سن بعلاوه 10 تقسیم بر 2 می باشد. آزمایش سرعت رسوب با روش دستی، اتوماتیک، نیمه اتوماتیک و نیز بر اساس سانترفیوژ نمونه خون انجام می گیرد. در روش دستی از لوله وسترگرن به طول 30 سانتیمتر با قطر دهانه 5. 2 میلی متر که از صفر تا 200 برحسب میلی متر درجه بندی شده است و گنجایش یک  سی سی خون را دارد، استفاده می شود. در روش دستی وسترگرن در نوع میکرو (mESR) برای نوزادان از لوله پلاستیکی هپارینه وسترگرن با گنجایش 2. 0 سی سی خون استفاده می شود. در برخی از آنالیزورهای اندازه گیری سرعت رسوب، نمونه خون در لوله های مخصوص در زاویه 18 درجه نسبت به حالت عمودی در دستگاه قرار گرفته و سرعت رسوب بعد از 25 دقیقه قرائت می شود که معادل اندازه گیری سرعت رسوب به روش دستی در یک ساعت است. قرائت در 45 دقیقه معادل سرعت رسوب 2 ساعته  به روش وسترگرن است. کمیته روماتولوژی اندازه گیری سرعت رسوب به روش وسترگرن را روش استاندارد معرفی می ک‌ند.

مقادیر طبیعی سرعت رسوب

در برخی از آزمایشگاه ها سرعت رسوب در ساعت اول و ساعت دوم برای مریض گزارش می گردد، در حالیکه  روش استاندارد، گزارش در ساعت اول است. اندازه گیری سرعت رسوب در ساعت دوم که همگام با ساعت اول باشد نشانه ای بر صحت جواب آزمایش در ساعت اول است؛ برای مثال اگر سرعت  رسوب در ساعت اول 70 میل یمتر و در ساعت دوم 90 میلی متر باشد، نشانه عدم هماهنگی است و بیانگر این است که شخص ممکن است کم خونی داشته باشد که در ساعت اول اوج سرعت را نشان داده است؛ اما چنانچه سرعت رسوب در ساعت دوم 120 باشد، با ساعت اول هماهنگ است و روی عدد 70 می توان در ساعت اول حساب کرد.
علت اینکه سرعت رسوب در یک ساعت قرائت می شود این است که این آزمایش سه مرحله ای است؛ در 10 دقیقه اول رولکس ایجاد می شود و در 40 دقیقه بعدی رسوب توده های رولکس رخ داده و در 10 دقیقه آخر سرعت کند می گردد.

 

نکات مهم آزمایشگاهی در آزمایش سرعت رسوب به روش دستی و دستگاهی

1) قبل از انجام آزمایش، خون را حداقل 8 مرتبه با واژگون کردن مخلوط کنید.
2) آزمایش سرعت رسوب بایستی ظرف دو ساعت از نگهداری خون در حرارت اتاق انجام شود، در غیر این صورت تورم گلبول های قرمز مانع از ایجاد رولکس و کاهش کاذب می گردد.
3) وجود هرگونه ذرات لخته باعث کاهش کاذب سرعت رسوب به علت مصرف فیبرینوژن می شود.
یادآوری می شود که فیبرینوژن عامل مهم افزایش سرعت رسوب در بیماری های التهابی است.
4) یک انحراف 3 درجه ای لوله آزمایش از حالت عمودی، 30 % سرعت رسوب را با روش دستی افزایش می دهد.
5) ارتعاش میز آزمایشگاه، به علت افزایش تصادم گلبول های قرمز با کیدیگر موجب کاهش کاذب سرعت رسوب می شود.
6) قرار گرفتن لوله آزمایش در تابش مستقیم نور خورشید موجب افزایش رولکس و افزایش سرعت  رسوب می گردد.
7) بهترین حساسیت سرعت رسوب در هماتوکریت 30 تا 40 درصد است. سرعت رسوب زمانی قابلیت تکرارپذیری دارد که خون با سیترات سدیم رقیق گردد.
8) نسبت اضافه نمودن خون به سیترات سدیم 2/ 3 تا 8/ 3 درصد، 4 حجم خون به یک حجم ضد انعقاد است؛ برای مثال 5/ 0 س یسی سیترات سدیم و 2 سی سی خون با هم مخلوط می شوند.
چنانچه نمونه خون در ضدانعقاد EDTA باشد، می توان رقیق سازی را در آزمایشگاه انجام داد و برای مثال 6/ 1 س یسی خون EDTA دار را با 4/ 0 س یسی سیترات سدیم یا سرم فیزیولوژی مخلوط کرد.
9) چنانچه خون در یخچال نگه داری شده است، قبل از انجام آزمایش بایستی آن را به دمای اتاق رسانده و کاملاً مخلوط کرد.

10) وجود هرگونه حباب هوا در لوله آزمایش موجب کاهش سرعت رسوب می گردد.
11) سرعت رسوب در ک مخونی به طور کاذب افزایش مییابد و بهترین حساسیت آن در هماتوکریت 30 تا 40 درصد است. کم خونی موجب تشکیل رولکس به علت کاهش تعداد گلبولهای قرمز و افزایش پلاسما می گردد.
12) سرعت رسوب در مواردی که تغییرات شکل و اندازه گلبول های قرمز زیاد باشد، به علت ممانعت از تشکیل رولکس کاهش میی‌ابد که ب هعنوان مثال می توان به آنمی داسی شکل اشاره کرد، اما همین مقدار جزئی که در آنمی داسی شکل افزایش مییابد ممکن است بیانگر ورود بیمار به مرحله بحران انسداد عروقی باشد.
13) گاهی مرز جدایی گلبول های قرمز از پلاسما برای قرائت سرعت رسوب واضح نیست و لایه ای غیرمتراکم از گلبول ها بالای سطح گلبول های قرمز فشرده به صورت شناور قرار می گیرد. این گلبول های قرمز غیرمتراکم ممکن است رتیکولوسیتها باشند که سبکتر از گلبول های قرمز بالغ هستند و قرائت سرعت رسوب در محلی که گلبول های ت هنشین شده از دانسیته بیشتری برخوردار باشند صورت می گیرد.
14) لوله سرعت رسوب (لوله وسترگرن) بایستی تا درجه صفر از خون پر شود. کاهش حجم خون، جواب سرعت رسوب را غیرقابل اطمینان می ک‌ند.

 

سفارش کمیته قلب و عروق در مرکز کنترل بیمار یها در برآورد بیمار یهای عروق کرونری با آزمایش :CRP
1) چنانچه احتمال خطر بیماری قلبی- عروقی وجود داد، آزمایش hs-CRP hypersensitive CRP( ( سفارش می شود.
2) آزمایش hs-CRP بایستی در دو نوبت به فاصله دو هفته انجام گیرد. چنانچه سطح آن بیشتر از 10mg/L باشد بایستی به دنبال علت واضحی برای عفونت یا التهاب بود. آزمایش بایستی دو هفته دیگر تکرار شود.
3) بیماران با hs-CRP کمتر از 1mg/L در خطر کم، 1-3mg/L در خطر متوسط و بیشتر از 3 در خطر بالا می باشند.
4) بیشترین بیمارانی که از آزمایش hs-CRP بهر همند م یشوند افرادی هستند که احتمال خطر با فاکتورهای دیگر در آن ها متوسط باشد، برای مثال 10 تا 20 % خطر حوادث عروق کرونری در 10 سال آینده، و پزشک به دنبال اطلاعات اضافی برای درمان جلوگیری کننده می گردد.
5) نقش hs-CRP برای جلوگیری از حوادث ثانویه عروق کرونر محدود است چون درمان بدون توجه به فاکتورهای خطر بایستی جدی باشد.

در بیماران بستری امکان دارد که افزایش سرعت رسوب همگام با افزایش CRP نباشد و شاید تناقض در افزایش مشاهده شود. جدول زیر این عدم هماهنگی را نشان می دهد.

گزارش ها از آمار 12 درصدی در تناقض ESR و CRP در بیماران بستری حکایت دارد. این تناقض ممکن است ناشی از تحریک سیتوکاین ها، اختلال در کاتابولیسم پروتئین ها و موارد مثبت و منفی کاذب باشد.
در تفسیر ESR و CRP بایستی سن، جنس و توده بافت چربی را در نظر گرفت زیرا افزایش سن با افزایش ESR و افزایش CRP با افزایش توده چربی در بدن همراه است.