تشخیص بیماری MS
در بیماری Multiple sclerosis (MS)، آسیب آکسون ها به عنوان علت اصلی روند رو به رشد تخریب عصبی شناخته می شود. به این ترتیب با توجه به همراهی تخریب آکسون ها و پیشرفت ناتوانی در بیماران مبتلا به MS، آگاهی از میزان تخریب آکسون ها می تواند دارای ارزش تشخیصی بوده و همچنین به عنوان ابزاری جهت کنترل درمان مورد استفاده قرار گیرد.
در حال حاضر از هیچ مارکری جهت ارزیابی تخریب آکسون ها جهت تعیین پیشرفت بیماری MS به صورت رایج استفاده نمی شود. شایع ترین ابزار جهت تشخیص و کنترل بیماری MS استفاده ازMagnetic resonance imaging یا MRI با استفاده از تنظیم گرهای T1 وT2 است. هرچند این روش فاقد ویژگی پاتولوژیک بوده وهمچنین بین نتایج MRI و ناتوانی بیماران مبتلا به MS ارتباط چندانی وجود ندارد. جهت رفع این مشکل ، مطالعات مختلفی در راستای جستجوی یک پروتئین نورون/آکسون در مایع مغزی نخاعی (CSF) یا در خون بیماران مبتلا به MS انجام گرفته است. تمامی این مطالعات بر این پایه استوار هستند که تخریب آکسون ها منجر به آزادسازی محتوای آن ها به فضای خارج سلولی شده و با توجه به میزان زیاد برخی از این ترکیبات و پایداری مناسب آن ها، امکان سنجش این ترکیبات با روش های مناسب وجود دارد. سنجش این قبیل ترکیبات راهکار مناسبی جهت تشخیص آسیب آکسون ها و تعیین میزان این آسیب بوده و بنابراین می تواند به عنوان روشی مناسب در پیش بینی و کنترل پیشرفت بیماری و بررسی روند درمان، به کار گرفته شود.
نوروفیلامنت ها، مارکر های جدید تشخیص MS
یکی از ترکیبات آزاد شده در اثر تخریب آکسون ها ، نوروفیلامنت ها هستند که جزء اصلی ترین پروتئین های ساختاری نورون ها به شمار می روند. نوروفیلامنت ها در نورون های بزرگ تر بیشتر بوده و به شدت در آکسون ها متمرکز شده اند. سه زیر واحد اصلی نوروفیلامنت، زیرواحد سبک (NF-L)، زیرواحد متوسط (NF-M) و زیرواحد سنگین (NF-H)، جزئی از اسکلت سلولی آکسون ها محسوب شده که به دنبال آسیب یا مرگ آکسون در سرم و CSF بیماران مبتلا به MS آزاد می شود و این امر کاربرد بالقوه این پروتئین ها به عنوان بیومارکری برای تخریب عصبی را مطرح می سازد.
مطالعات قبلی نشان داده اند که NF-L و NF-H آزاد شده از آکسون ها با استفاده از روش الایزا در CSF بیماران میتلا به MS قابل شناسایی بوده و با نتایج بالینی ضعیف تری همراه است. خلاصه ای از این مطالعات در جدول زیر آورده شده است. اگرچه نتایج این مطالعات امیدبخش به نظر می رسند اما به دلیل مشکلاتی که در نمونه گیری CSF وجود دارد چندان کاربردی نیست.
NF-L: neurofilament light; NF-H: neurofilament heavy; CSF: cerebrospinal fluid; RRMS: relapsing-remitting MS; SPMS: secondary progressive MS; PPMS: primary progressive MS; CDMS: clinically definite MS; LP: lumbar puncture; Gd: gadolinium; EDSS: expanded disability status scale; MSSS: multiple sclerosis severity scale; NS: non-significant.
ارزیابی زنجیره سنگین نوروفیلامنت فسفریله
از بین زیرواحدهای موجود به نظر می رسد NF-H گزینه مناسبی برای ارزیابی آسیب عصبی در بیماران MS باشد چرا که به شدت فسفریله شده (pNF-H) و مقاوم به پروتئوولیز بوده و به دلیل ایمونوژنیسیته بالای این مارکر حساسیت تشخیص افزایش یافته و امکان اندازه گیری آن در سرم یا پلاسما فراهم می شود.
برای مثال در یک مطالعه در سال 2014، ارزش ارزیابی زنجیره سنگین نوروفیلامنت فسفریله (pNF-H) سرمی جهت استفاده به عنوان یک بیومارکر برای آسیب آکسون ها در بیماران MS مورد سنجش قرار گرفت. در این مطالعه میزان pNF-H با روش الایزا و در بیماران مبتلا به فرم RRMS (81 نفر)، SPMS (13 نفر)، PPMS (6 نفر)، اولین رخداد دمیلینه شدن یا FDE (82 نفر) و افراد کنترل (135 نفر) مورد ارزیابی قرار گرفت. از گروهی از بیماران مبتلا به MS (45 نفر) بیش از یک بار نمونه گیری انجام شد. امتیاز شدت بیماری MS یا MSSS و ارزیابی MRI انجام شد تا ارتباط بین pNF-H، شدت بیماری و آسیب مغزی مشخص گردد. در این مطالعه حضور پپتید pNF-H در سرم بیماران مورد تایید قرار گرفته و تیتر pNF-H بالای سرمی در 9% بیماران RRMS و FDE و 38.5% موارد SPMS گزارش شد. بیماران با تیتر بالای سرمی pNF-H نسبت به بیماران با تیتر پایین، متوسط MSSS بالاتر و میزان آسیب بیشترT2 را نشان می دادند. نمونه گیری متوالی گروهی از مبتلایان MS نشان داد که سطح pNF-H در طول زمان نوسان داشته که می تواند انعکاسی از آسیب پویای آکسون ها در ناحیه گیجگاهی باشد. به این ترتیب با توجه به بالا بودن تیتر سرمی pNF-H در گروهی از بیماران مبتلا به FDE/MS و همراهی آن با شاخصه های بالینی پیشنهاد می شود اندازه گیری منظم pNF-H در کنترل آسیب آکسون ها در بیماران MS مد نظر قرار گیرد.
Referenece
Gresle MM,Liu Y, Dagley F, Haartsen J, Pearson F, Purcell AW, et al. Serum phosphorylated neurofilament-heavy chain levels in multiple sclerosis patients. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2014 Nov;85(11):1209-13.
Gresle MM,Butzkueven H, Shaw G. Neurofilament Proteins as Body Fluid Biomarkers of Neurodegeneration in Multiple Sclerosis. Mult Scler Int. 2011; 2011: 315406.
.
