ساختار:

هورمونی پروتئینی است که از هیپوفیز قدامی ترشح می‌شود. پرولاکتین در انسان ساختاری شبیه هورمون رشد دارد. این هورمون توسط سلول‌های لاکتوتروف در قسمت پیشین هیپوفیز ترشح می‌شود.

 

تنظیم ترشح :

ترشح ضربان دار پرولاکتین با آزاد شدن هورمون‌هایی از هیپوتالاموس (به اصطلاح هورمون‌های آزاد کننده) تنظیم می‌شود. به نظر می‌رسد دوپامین با اثر بر گیرنده‌های D2 ، عامل مهارکننده اصلی ترشح پرولاکتین است. هورمون آزاد کننده تیروتروپین (TRH)، غذا خوردن و درمان با استروژن موجب تحریک ترشح پرولاکتین می‌شوند. بنابراین در کم‌کاری تیروئید افزایش تولید پرولاکتین دیده می‌شود. مانند سایر هورمون‌های مترشحه از آدنوهیپوفیز ترشح پرولاکتین نیز طی شبانه روز تغییر دارد، (حداکثر ترشح آن طی خواب و حداقل آن بین ۱۰ صبح تا ۱۲ ظهر است).

 

اثرات:

این هورمون در انسان اثر محرک و افزایش دهنده تولید شیر در پستان‌ها را دارد و زیادی ترشح آن موجب آمنوره و ناباروری می‌شود. در انسان این هورمون در متابولیسم، عملکرد سیستم ایمنی و پانکراس نیز نقش دارد. پرولاکتین با مهار ترشح GnRH از علل ناباروری در دوران شیردهی است. افزایش پرولاکتین با مهار ترشح GnRH موجب مهار ترشح پالسی گونادوتروپین‌ها می‌شود و در نتیجه افزایش ناگهانی LH در وسط سیکل را متوقف می‌کند این امر منجر به عدم انجام تخمک‌ گذاری یا کاهش آن می‌شود. پرولاکتین روند تولید آندروژن آدرنال را تحریک می‌کند. افزایش آندروژن می‌تواند سبب افزایش وزن و پرمویی گردد.

 

هایپرپرولاکتینمی :

 بیماری نسبتاً شایع است که می‌تواند منجر به اختلالات عادات ماهیانه و ناباروری در خانم ها و اختلالات جنسی در مردان شود. یکی از علائم مهم آن در خانم ها ترشح نا بجای شیر و اختلالات قاعدگی مانند آمنوره می‌باشد. علت اصلی آن اغلب آدنوم هیپوفیز (تومور خوش‌خیم در قاعده غده هیپوفیز) است؛ بنابراین توصیه می‌شود که برای تمام بیماران مبتلا به هایپرپرولاکتینمی، یک سی تی اسکن یا MRI از منطقه زین ترکی sella turcica نیز انجام شود. پرولاکتینوما علت ۲۰–۱۵٪ موارد آمنوره ثانویه است. افزایش پرولاکتین ممکن است با اضطراب و افسردگی همراه باشد. درمان این بیماری با آگونیست های دوپامین مانند بروموکریپتین یا کابرگولین و درصورت عدم پاسخ جراحی (جراحی ترانس اسفنوئیدال) است.

 

علائم و نشانه‌های پرولاکتین بالا : 

هم در مردان و هم در زنان، بالا بودن پرولاکتین می‌تواند موجب نازایی، کاهش میل جنسی و کاهش تراکم استخوان‌ها شود. علاوه بر این ممکن است علائم زیر در زنان ایجاد شود :

• خشکی واژن که منجر به درد در هنگام دخول در هنگام برقراری رابطه جنسی می‌شود.

• اختلالات قاعدگی : قاعده نشدن یا بی نظمی در قاعدگی.

• تولید شیر در سینه‌ها در حالی که شخص باردار یا در دوران شیردهی نیست .

 

مردان ممکن است دچار علائم زیر بشوند:

• اختلالات نعوظ – داشتن مشکل در نعوظ آلت یا حفظ حالت نعوظ.

• بزرگ شدن سینه‌ها یا ژنیکوماستی.

• کاهش حجم عضلانی بدن و کم شدن موهای بدن.

 

آزمایش پرولاکتین

 آزمایش پرولاکتین برای تعیین سطح پرولاکتین خون انجام می شود؛ این آزمایش در کسانی انجام می شود که مشکوک به بالا بودن پرولاکتین باشند . یعنی خروج شیر از سینه (گالاکتوره )  ، تاخیر در پریود و اختلالات بینایی داشته باشد. همچنین از این آزمایش برای تشخیص ناباروری و ناتوانی جنسی در مردان، تشخیص ناباروری در زنان، تشخیص تومور تولید کننده پرولاکتین (پرولاکتینوما) درخواست می شود .

 

اثرات  افزایش پرولاکتین در زنان :

- اختلالات تخمک گذاری

- قطع یا نامنظمی دوره های قاعدگی

- ترشح شیر از پستان ها در زمانی که در دوران بارداری یا شیردهی نیستند

 

اثرات افزایش پرولاکتین در مردان :

- اختلالات عملکرد جنسی

- کاهش موهای بدن و توده عضلانی

- تاخیر در بلوغ و بروز صفات ثانویه جنسی

البته فردی که دارای یک تومور پرولاکتینومای بزرگ باشد ممکن است دچار سردرد و اختلالات بینایی شود. این بدان علّت است که عصب بینایی در نزدیکی غده هیپوفیز قرار دارد و ممکن است در اثر تومورهای بزرگ آسیب ببیند.

 

انواع هیپرپرولاکتینمی (افزایش پرولاکتین )

هیپرپرولاکتینمی ناشی از پرولاکتینوما :

پرولاکتینوما یک تومور داخل هیپوفیز است که باعث افزایش پرولاکتین می شود. قدم اول در درمان این تومور تجویز داروهایی است که تولید پرولاکتین را کاهش داده و تومور را کوچک می کنند. دارویی که اغلب استفاده می شود کابرگولین (داستینکس) و بروموکریپتین هستند.

 

هیپرپرولاکتینمی ناشی از مصرف داروها :

در صورتی که پزشک شما فکر کند دارویی که شما در حال مصرف آن هستید باعث افزایش پرولاکتین شده است، ممکن است به شما بگوید که دارو را حداقل به مدت سه روز قطع کنید.(داروهای خود را بدون این که پزشک به شما بگوید قطع نکنید).

 

هیپرپرولاکتینمی ناشی از هیپوتیروییدی :

هنگامی که کم کاری تیرویید باعث بروز هیپرپرولاکتینمی شود، فرد باید تحت درمان با هورمون های تیروییدی  قرار گیرد. معمولاً این درمان باید تا آخر عمر ادامه پیدا کند.

 

هیپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک (بی علّت) :

گاهی پزشکان نمی‌توانند علّتی برای هیپرپرولاکتینمی پیدا کنند. در این حالت تشخیص هیپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک مطرح می شود. در بعضی از بیماران با هیپرپرولاکتینمی ایدیوپاتیک سطح پرولاکتین با گذشت زمان خود به خود طبیعی می شود. در صورتی که این اتفاق در طی چند ماه رُخ ندهد بیماران علامت دار تحت درمان با داروهای کابرگولین و یا بروموکریپتین قرار خواهند گرفت .

 

افزایش پرولاکتین در موارد زیر هم رخ می دهد :

دوران بارداری و پس از زایمان -  وجود  پرولاکتینوما در هیپوفیز -  بیماری های هیپوتالاموسی - کم کاری تیروئید -   سندرم تخمدان پلی کیستیک و ... البته استرس،  بیماری، تحریک نوک پستان ها و تحریکات جنسی، تروما (آسیبهایی مثل تصادف)  و حتی ترس از آزمایش خون ممکن است  باعث افزایش خفیف پرولاکتین شوند.

 

آزمایشهای هورمونی که معمولا همراه با پرولاکتین درخواست می شوند :

FSH, LH, Testosterone, DHEAS, Estrogen, Progesterone

شرایط  آزمایش پرولاکتین :

1)زمان مناسب جهت نمونه گیری برای آزمایش , صبح هنگام و حداقل 2 ساعت بعد از بیدار شدن می باشد.

2)توصیه می شود قبل از نمونه گیری از پیاده روی , ورزش  و هر نوع فعالیت بدنی  اجتناب شود.

3)حداقل طی 12 ساعت اخیر تماس جنسی یا نزدیکی و تحریک سینه انجام نشده باشد.

4)اگر شرایط بالا را نداشتید ، زمان آزمایش را به روز دیگری موکول کنید.

5) در شب قبل از آزمایش لباس گشاد و راحت بپوشند و از پوشیدن لباس های تنگ خصوصاً در ناحیه سینه و پستان ها اجتناب گردد.

 

مقادیر نرمال پرولاکتین خون (بر حسب ng/ml ) :

در مردان بالای 19 سال: 2 تا 24

در زنان بالای 19 سال:  4 تا 30  

زنان حامله:  20 تا 400

اگر واحد mIU/l باشد : مقادیر بین ۶۰۰-۳۰ طبیعی است.