1- ژنوتایپ ApoE و بررسی سایر ژن‌های مرتبط با بیماری آلزایمر

توارث آلل e4 خطر ابتلا به نوع اسپورادیک و همچنین نوع دیرهنگام خانوادگی بیماری را افزایش می‌دهد. در بررسی‌های ژنوتایپی مشخص شده است که توارث فرم ژنی e3/4 که در 20-25% از افراد وجود دارد ریسک بیماری را نسبت به ژنوتیپ e3/3 که در 60% افراد وجود دارد، دو الی چهار برابر افزایش می‌دهد. در ژنوتیپ‌های e4/4 که 2% از جمعیت حامل آن هستند نیز شانس بیماری 12 برابر افزایش دارد. اما در 5% از جمعیت با ژنوتیپ‌های e2/2 یا e2/3 بروز بیماری کاهش می‌یابد. بررسی ژن‌های مرتبط با نوع خانوادگی بیماری یعنی PS1، PS2 و APP نیز می‌تواند کاربرد داشته باشد، اما به طور کلی ارزش کلینیکی ژنوتایپ کردنApo E  و بررسی سایر ژن‌های یاد شده هنوز مورد بحث و بررسی است به گونه‌ای که مطالعات نشان داده‌اند در ژنوتایپ کردن Apo E و ارتباط آن با آلزایمر حساسیت و اختصاصیت نسبتاً پایینی وجود دارد.

2- روش‌های تصویربرداری

هــم‌اکنون تکنولــوژی‌هــای تصویربــرداری نوین در راســتای کمــک به تشخیــص کلینیــکی به طــور روزافــزونی در حال بکارگیری هستند. شکل‌گیری تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفته هـــــــــــــــمانند (MRI) magnetic resonance imaging, [18F]-fluorodeoxyglucose positron emission tomography  (FDG-PET)و تصویربرداری PET از رسوبات آمیلوئید از این قبیل موارد می‌باشند. امروزه اغلب آزمایش استاندارد تشخیصی برای آلزایمر،  تکنیک‌های تصویربرداری همچون MRI یا (CT) Computed Tomography می‌باشد. این تست‌ها عمدتاً در جهت افتراق و تمایز آلزایمر از سایر شرایط و علل مشابه با آلزایمر بکار گرفته می‌شوند. در یک دسته‌بندی می‌توان گفت که تکنیک‌های تصویربرداری در سه حیطه‌ی تصویربرداری ساختاری، تصویربرداری عملکردی و تصویربرداری ملکولی تقسیم می‌شوند.

در تصویربرداری ساختاری MRI) و (CT اطلاعاتی از موقعیت، شکل و یا حجم مغز به دست می‌آید. تصویربرداری ساختاری می‌تواند انواع تومورها، سکته‌های کوچک یا بزرگ، صدمات ناشی از ضربات شدید به سر و یا ایجاد مایع در مغز را آشکار سازد.

در تکنیک‌های تصویربرداری عملکردی با اتکا به خاصیت استفاده سلول‌های مغزی از قند و یا اکسیژن می‌توان مشخص کرد که سلول‌های مغزی در نقاط مختلف مغز چگونه کار می‌کنند؛ این تکنیک‌ها شامل PET و MRI عملکردی (fMRI) هستند. استفاده از رادیوایزوتوپ‌هایی که قابلیت ردیابی با دقت بالایی را دارند اساس تکنیک‌های تصویربرداری ملکولی است. با استفاده از این رادیوایزوتوپ‌ها می‌توان تغییراتی را که به دلیل بیماری خاصی در مغز به وجود آمده است بصورت اختصاصی رؤیت کرد. این روش‌ها شامل تکنیک‌های PET، fMRI و Single Photon Emission Computed Tomography (SPECT) می‌باشند.

 

3- بررسی بیومارکرهای مرتبط با بیماری آلزایمر در نمونه CSF و خون

با توجه به پیشرفت‌های چشمگیر در تحقیقات به عمل آمده در زمینه بیومارکرها و تغییرات آنها در پیدایش و گسترش بیماری‌ها، انستیتو بین‌المللی پیری وابسته به انستیتو بین‌المللی سلامت در سال 2011 دستورالعمل‌ها و ضوابط جدیدی را درباره‌ی تشخیص AD منتشر کرده است که در آن به استفاده از بیومارکرها تأکید شده است. به طور کلی می‌توان از مایع CSF برای ارزیابی این بیومارکرها استفاده کرد، اما در ابتدا باید متذکر شد که ممکن است فراموشی و اختلالات عملکردی منحصراً مربوط به آلزایمر نباشد و عوامل دیگری همچون عفونت‌های بیولوژیکی باعث بروز علائم شبیه به آلزایمر شده باشند. در این راستا بکارگیری آزمایشات معمول و روتین مایع CSF همانند شمارش سلولی، گلوکز، پروتئین تام، غلظت لاکتات و میزان آلبومین می‌تواند مفید واقع شود. همچنین با تعیین وجود و تیتر IgM وIgG  می‌توان به نحوی افتراق بین آلزایمر با سایر بیماری‌های دارای علائم مشابه همانند آنسفالیت‌های postviral، Neuroborreliosis، Neurosarcoidosis، vasculitis و یا آبسه‌های مغزی را مشخص نمود. بیومارکرهای اصلی موجود در مایع CSF که در ار تباط با بیماری آلزایمر می‌باشند مربوط به پلاک‌های فرتوت و رسوبات آمیلوئید بوده و شامل کاهش سطح آمیلوئید بتای42(Aβ42)، کاهش نسبت Aβ42/Aβ40، افزایش سطح تام پروتئین تائو و همچنین انواع فسفاته آن می‌باشد. پروتئین تام تائو علاوه بر آلزایمر در دیگر بیماری‌های نورودژنراتیو نیز افزایش می‌یابد و بر این اساس مارکر اختصاصی نمی‌باشد. پروتئین‌های فسفریله تائو به خصوص انواع P-tau181 ، P-tau199 و P-tau231 به عنوان بیومارکرهای آلزایمر مطرح شده‌اند و کیت‌های تجاری اندازه‌گیری آنها بر اساس روش‌های ایمونوشیمیائی مانند الایزا وجود دارند. در مجموع می‌توان گفت که ترکیب سنجش Aβ42، سطح تام پروتئین تائو و انواع فسفریله آن حساسیت و دقتی معادل 90-80% را دارا می‌باشند [27]. بیومارکرهای نوین نیز با مطالعات جدیدتر هم‌اکنون در حال بررسی هستند؛ بطوریکه مطالعات حاکی از آن هستند که در نمونه CSF مبتلایان به آلزایمر سطوح (NrCAM) neuronal cell adhesion molecule،chromogranin A  YKL-40، chitinase 3-like 1و carnosinase I نیز افزایش دارد. بررسی بیومارکرهای ذکر شده در پلاسما به دلیل سهل‌الوصول بودن نمونه‌گیری خون نسبت به مایع CSF از ارزش بیشتری برخوردار است، اما بررسی این بیومارکرها در خون هنوز در مراحل ابتدایی می‌باشد. پزشکان ممکن است از تعداد خاصی از تست‌های معمول آزمایشگاهی نیز برای تشخیص و افتراق آلزایمر نسبت به سایر عوامل ایجاد کننده فراموشی استفاده نمایند. جدول‌های 4 و 5 شمای کلی از این تست‌ها را ارائه می‌دهند.

این که آیا می‌توان از بررسی تغییرات الگوی کاتپسین‌ها در تشخیص و ارزیابی مراحل مختلف آلزایمر سود جست هنوز مشخص نیست و تحقیقات متعددی در این زمینه در حال انجام است. برخی دست‌آوردها می‌گویند در بیماری آلزایمر بیان ژنی و تولید کاتپسین D چندین برابر افزایش می‌یابد و به دلیل لیز سلول‌های نورونی غلظت این پروتئاز در مایع CSF بالا می‌رود . در یک مطالعه مشخص شده است که کاتپسین B در نمونه خون افراد مبتلا به آلزایمر نسبت به افراد سالم از سطوح بالاتری برخوردار است در حالیکه تفاوتی در نمونه CSF دیده نشده است. به هر حال هنوز نمی‌توان گفت که آیا این تغییرات مشخصه قابل اطمینانی از بیماریزایی آلزایمر هستند یا خیر.

جدول 4: تست‌های مورد استفاده در افتراق آلزایمر از سایر عوامل مسبب فراموشی

کاربرد	نمونه	تست
کمبود ویتامین B12	خون	Vitamin B12
عملکرد تیروئید	خون	T4
عملکرد تیروئید	خون	TSH
آنمی، عفونت	خون	CBC
Na+،K+، Cl-، CO2 و توازن pH	خون	Electrolytes
التهاب	خون	ESR
ایدز	خون	HIV Antibody
سیفلیس	خون	RPR
استفاده از داروهای غیرمعمول	ادرار	Drug Screen

                               

                                جدول 5: دیگر تست‌های مفید در طبقه‌بندی فراموشی

کاربرد	استفاده	نمونه	تست	نوع تست
سکته و آتروفی مغزی (تحلیل مغزی در مراحل آخر آلزایمر)	تمایز آلزایمر از دیگر اختلالات، تشخیص آلزایمر در مراحل پیشرفته	اسکن بدن	computed tomography (CT)	تکنیک‌های تصویربرداری
سکته و آتروفی مغزی (تحلیل مغز در مراحل آخر آلزایمر)	تمایز آلزایمر از دیگر اختلالات، تشخیص آلزایمر در مراحل پیشرفته	اسکن بدن	magnetic resonance imaging (MRI)
در بیماران دارای علائم بیماری، سطوح کاهش یافته آمیلوئید بتای 42 همراه با افزایش سطح پروتئین تائو نمایانگر احتمال افزایش ابتلا به آلزایمر، بدون در نظر گرفتن علت بیماری	کمک به افتراق در آلزایمر نسبت به سایر انواع فراموشی	CSF	ارتباط آمیلوئید بتا و پروتئین تائو (Tau/Aß42)	تست‌های آزمایشگاهی که کمتر رایج هستند
ApoE/ e4 در بیمارانی که علائم بیماری را دارند ریسک ابتلا به بیماری آلزایمر را در سنین پایین افزایش می‌دهد. تغییرات (variations) آلل‌های e2 و e4 نیز با اختلالات لیپیدی مرتبط است.	تعیین ژنوتیپ Apo E و تست کمکی برای تأیید یا رد آلزایمر احتمالی	خون	ژنوتایپ Apo E
علت حدود نیمی از آلزایمرهای زودرس خانوادگی در نظر گرفته می‌شود.	آزمون جهش ژنتیکی	خون	PS1
آلزایمر خانوادگی زودرس، جهشی که در خانواده‌های محدودی مشاهده شده است	آزمون جهش ژنتیکی (در تعداد معدودی از آزمایشگاه‌ها وجود دارد)	خون	PS2
آلزایمر خانوادگی زودرس، جهشی که در خانواده‌های محدودی مشاهده شده است	آزمون جهش ژنتیکی- در مرحله تحقیقاتی است- بطور کلینیکی موجود نیست	خون	APP