سندرم آنتی فسفولیپید ( APS) که به نام سندرم آنتی فسفولیپید آنتی بادی هم نامیده می شود، برای اولین بار در دهه ی 1980 ، مورد شناسایی قرار گرفت. این سندرم، یک بیماری خود ایمنی اکتسابی است که می تواند منجر به انعقاد خون مکرر در عروق بدن و عوارض بارداری مانند سقط، تولد نوزاد نارس و مرده زایی شود.
سندرم آنتی فسفولیپید می تواند به صورت اولیه، بدون همراه بودن با سایر بیماری ها باشد، اما در بسیاری از موارد به صورت ثانویه یعنی به همراه سایر بیماری های خودایمنی مانند لوپوس می تواند حضور داشته باشد. در موارد نادری سندرم آنت یفسفولیپید به علت انعقاد عروق (ترومبوز) سرتاسری در بدن منجر به از کار افتادن گسترده ارگان ها و افزایش احتمال مرگ می شود که در این مورد به نام سندرم فاجعه بار آنتی فسفولیپید 2 یا اشرسن 3 نامیده می شود.
اتوآنتی بادی ها در سندرم آنتی فسفولیپید:
همراه با علائم بالینی در سندرم آنتی فسفولیپید، وجود اتوآنتی بادی هایی در بدن بیماران مبتلا تشخیص داده شده است.
این اتوآنتی بادی ها که به طور کلی بنام آنتی فسفولیپید آنتی بادی aPL شناخته می شوند، شامل اتوآنتی بادی اصلی بنام های آنت یکاردیولیپین aCL ، آنتی بتا 2 گلیکوپروتئین یک β2GPI و آنتی لوپوس کواگولانت LA می باشند. البته در مطالعات جدید نشان داده شده است که aPL علاوه بر سه اتوآنتی بادی که در بالا ذکر شد، دارای انواع بیشتری است که م یتوانند در تشخیص دقیق تر، مورد استفاده قرار گیرند. در این میان اتوآنتی باد یهای aCL و β2GPI دارای دو زیرواحد IgG و IgM می باشند که در تشخیص و در تست های آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می گیرند.
علائم و نشانه های بیماری:
سندرم آنتی فسفولیپید منجر به انعقادعروق شریانی و یا وریدی می شود وهمچنین منجر به اختلال در روند بارداری خواهد شد. مهم ترین عارضه ی مرتبط با انعقاد عروق در این دسته از بیماران مربوط است به اینکه ترومبوز در کدام اندام رخ دهد.
انعقاد ممکن است در وریدی عمقی در اندام های تحتانی پاها اتفاق بیافتد که با مهاجرت به ریه ها منجر به آمبولی ریوی می شود، همچنین انعقاد می تواند در شریان های دست و یا پاها اتفاق افتد، اما به طور کلی احتمال ترومبوز در شرایطی مانند بارداری، عدم تحرک، مثلاً در پروازهای طولانی مدت یا در اثر استراحت طولانی، جراحی، مصرف دخانیات، مصرف قرص های خوراکی ضدبارداری، هورمون درمانی در زنان یائسه و در موارد کلسترول بالا بیشتر است.مشکلات ناشی از بارداری تحت اثر سندرم فسفولیپید مربوط است به پر هاکلامپسی، سقط، زایمانهای زودرس و همچنین اختلال در روند رشد جنین که این عوارض درنتیجه ی اختلال در روند خون رسانی جفت یا انفارکتوس جفتی رخ می دهد. علاوه بر این عوارض که به عنوان عوارض رایج این سندرم نام برده می شود، در سال 2006، در کنفرانسی در سیدنیِ استرالیا، عوارض کلینیکی مربوط به APS مورد بازنگری قرار گرفت و عوارضی مانند نفروپاتی، آنمی همولیتیک، ترومبوسایتوپنی و بیماری پوستی reticularislivedo هم در طبق هبندی عوارض این بیماری معرفی گردید. سایر علائم بالینی سندرم آنتی فسفولیپید، به طور خلاصه شامل سردرد دائم، درد قفسه سینه، تنگی نفس، حالت تهوع، اختلال در تکلم و شناخت، تشنج، اشکال در حافظه، تورم ب ههمراه قرمزی و درد در پاها و دست ها می باشد.
تشخیص:
معیار برای تشخیص سندرم آنتی فسفولیپید، مشاهده یکی از علائم بالینی مانند انعقاد عروق و یا یکی از مشکلات بارداری به همراه مثبت شدن حضور اتو آنتی بادی β2GPI 8،LA و aCL در فرد مشکوک می باشد. نکته ی مهمی که درباره ی حضور اتوبادی های مرتبط با سندرم آنتی فسفولیپید باید بدانها اشاره نمود این است که حضور اولیه ی این آنتی بادی ها باید بعد از 12 هفته از تست اولیه مجدداً بررسی شده و تأیید شود تا بتوان نتیجه گرفت که اتوآنتی بادیها در بدن فرد حضور دارند. بدیهی است در صورت تکرار تست بعد از 12 هفته و نبود غلظت کافی از این آنتی بادی ها در بدن فرد مشکوک، نمی توان حضور این اتوآنتی باد یها را مثبت تلقی نمود و فرد را ب هعنوان فرد مبتلا به سندرم آنت یفسفولیپید در نظر گرفت؛ زیرا ممکن است در شرایط غیرپاتولوژیک این تست ها به صورت غیراختصاصی و موقتی مثبت شود، اما در شرایط پاتولوژیک که می تواند مربوط به سندرم آنتی فسفولیپید باشد، حضور این آنتی بادی با تیتر متوسط و بالا در مدت زمان طولانی در بدن بیماران مثبت است.
علیرغم دارا بودن علائم بالینی بسیار مشکوک به سندرم آنتی فسفولییپد، منفی بودن تست های مربوط به اتوآنتی بادی ها بسیار برای پزشکان چال شبرانگیز است و تشخیص قطعی سندرم آنتی فسفولیپید را دچار چالش جدی می نماید. بدیهی است که درصدی از مبتلایان به سندرم آنت یفسفولیپید، همانند سایر بیماری های خود ایمنی، دارای علائم بالینی هستند، اما با تست های معمول و روتین نمی توان حضور اتوآنتی بادی ها را در بدن آنها نشان داد و این افراد در صورت داشتن علائم بالینی بسیار روشن از بیماری می توانند جزء دسته ی سرم منفی ها seronegative دسته بندی شوند.
اخیراً مطالعات بسیار برای یافتن اتوآنتی بادی های دیگری در افراد مشکوک به سندرم آنتی فسفولیپید انجام شده است تا بتوانند با شناسایی آنها میزان حساسیت تست های تشخیصی را برای سندرم
آنتی فسفولیپید بالاتر برده و تا در تشخیص افراد سرم منفی مؤثرتر باشند.
ریسک فاکتور ها:
اصولاً مانند بسیاری از بیماریهای خودایمنی، میزان ابتلا در زنان بیشتر از آقایان می باشد. تاکنون مطالعات بسیاری برای بررسی ارتباط ژن های HLA و سندرم آنتی فسفولیپید در کشورهای مختلف و در افراد در معرض ابتلا انجام شده است و الل هایی از ژن های HLA به عنوان عامل ریسک ذکر شده است، ولی تاکنون یک الل خاص به عنوان عامل اصلی ذکر نشده است. به عنوان مثال، به ارث بردن ژن های مربوط به HLA مانند HLADR2 ،HLAB8 ،HLADR7 و HLADR3 در این دسته مطالعات ب هعنوان ریسک فاکتور نشان داده شده است . مبتلایان به بیماری لوپوس و یا سایر بیماری های خودایمن، شانس بالاتری برای بروز این بیماری به صورت ثانویه دارند. در نژادهای سیاه، آسیایی، آمریکایی های بومی و هیسپنیک (اسپانیایی) بروز این بیماری بیشتر گزارش شده است.
معیارهای تشخیص عوارض بارداری مرتبط با سندرم آنتی فسفولیپید:
1 - یک مورد و یا بیشتر از مرگ بدون دلیل جنین در هفت هی دهم و یا بالاتر از هفته ی 10 بارداری که نرمال بودن شکل ظاهری و مرفولوژیک جنین توسط سونوگرافی و یا معاینه ی فیزیکی تأیید شود.
بطور کلی مطالعات نشان می دهد که حدود 10 الی 15 درصد از بارداری ها در جمعیت نرمال، منجر به سقط جنین می شود که عمدتاً قبل از هفته ی هشتم بارداری اتفاق می افتد، اما بعد از هفته ی هشتم، میزان ریسک سقط به شدت کاهش می یابد (حدود 3%). عمده ترین دلیل برای سقط های خودبه خودی در جمعیت نرمال، ناهنجاری های کروموزومی شناخته شده است که به طور عمده در 3 ماهه ی اول، منجر به سقط می شوند؛ امّا بعد از 3ماهه ی اول، میزان سقط در اثر ناهنجاری های کروموزومی به شدت کاهش یافته و سایر عوامل مرتبط با سقط، مانند سندرم آنتی فسفولیپید افزایش می یابد. بر اساس مطالعاتی که صورت گرفته است، مرگ جنین از اختصاصی ترین علائم سندرم آنتی فسفولیپید است.
در مطالعات نشان داده شده است که تیتر بالای دو اتوآنتی بادی آنتی کاردیولیپین (aCL) و آنتی بتا 2 گلیکوپروتئین aβ2GPI) I) باعث افزایش 3 تا 5 برابری در مرگ زودرس جنین 1- 2 (هفته 20 به بعد) در مادران باردار می شود.
2 - یک و یا بیشتر از مرگ جنین که مرفولوژی نرمال دارد، قبل از هفته ی 34 بارداری به دلیل:
الف: تشخیص پره اکلامپسی و یا پره اکلامپسی شدید بر پایه ی تعریف استاندارد و یا
ب: براثر تشخیص نارسایی های جفت
پره اکلامپسی مسئله ی تقریباً رایجی در بارداری ها است که تخمین زده می شود حدود 5 الی 10 درصد از کل بارداری ها مبتلا به پره اکلامپسی باشند. اما این آمار ابتلا در زنان باردار مبتلا به سندرم پره اکلامپسی بیشتر است و حدود نیمی از زنان باردار مبتلا به سندرم آنتی فسفولیپید دارای فرم شدید پره اکلامپسی می باشند. تاکنون مطالعات زیادی نشان داده اند که ارتباط معنی داری بین وجود آنتی بادی های ضد فسفولیپید و پره اکلامپسی در زنان باردار وجود دارند. در جداول زیر به معیار تشخیصی پره اکلامپسی اشاره شده است:
درنهایت در مورد ابتلای زنان باردار به این سندرم باید توجه نمود که درمان های پیشگیری کننده و رعایت نکات بهداشتی در بارداری، برای اجتناب از عوارض این سندرم نظیر پره اکلامپسی بسیار ضروری است.
