مقدمه 

ویتامین D یکی از مهمترین ویتامین های محلول در چربی می باشد، که جذب کلسیم را از روده ی باریک تسریع می کند و دفع و ترشح آن را از کلیه ها ، محدود می نماید. ویتامین D نقش مهمی در معدنی شدن، ساخت و سلامت استخوان ها دارد. علاوه بر این ویتامینD در تکثیر، افتراق، فرآیند رشد طبیعی سلول ها ، تعدیل و کنترل سیستم ایمنی بدن و تنظیم بسیاری از فرآیندهای متابولیک در بدن انسان نقش دارد. ویتامین D نه تنها یک ویتامین است بلکه به عنوان یک هورمون مهم در بدن انسان نقش دارد.

 از طریق مجاورت با نور خورشید در بدن تولید می شود و یا از طریق مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین D و یا مصرف مکمل های غذایی (ویتامینD) وارد بدن می شود.ویتامین D در بدن به فرم فعال خود یعنی 1 و 25 دی هیدروکسی ویتامین D (1,25(OH)2 D) که یک هورمون تنظیم کننده متابولیسم فسفر و کلسیم است، تبدیل می شود.

بیوشیمی و فیزیولوژی ویتامین D

بیوشیمی و فیزیولوژی ویتامین D و متابولیت هایش  به عنوان کله کلسیفرول یا ارگوکلسیفرول تقسیم بندی شوند.

• ویتامینD3 (کله کلسیفرول) یک ترکیب از خانواده ویتامین D است که به طور طبیعی در پوست از 7 – دهیدروکلسترول در اثر مجاورت با پروتئین B اولترا ویولت نورخورشید تولید می شود.موقعیت جغرافیایی، فصل، سن، مصرف کرم های ضد آفتاب و رنگ پوست، تولید ویتامین D3 به وسیله پوست را تحت تأثیر قرار می دهد.
• ویتامین D2 ( ارگوکلسیفرول) یک ترکیب دیگر از خانواده ویتامین D ها است که بوسیله ی تابش به ارگوسترول تولید شده به وسیله ی مخمر ها ساخته می شود.ویتامین D2 از ویتامین D3 به واسطه یک پیوند دوگانه بین کربن 22 وکربن 23 و همچنین یک گروه متیل برروی کربن 24 متفاوت و متمایز می شود.
• هرگاه ویتامین D یا متابولیت هایش بدون اندیس و زیرنویس نوشته شوند، هر دوخانواده را شامل می شوند.تنها تعداد محدودی از غذاها به طور طبیعی حاوی مقادیر قابل توجه ویتامین D هستند که در درجه اول روغن کبد ماهی، ماهی چرب، زرده تخم مرغ و جیگر را می توان نام برد.قبل از اینکه غذاها با ویتامین D2 و یا D3 غنی شوند، اکثر ویتامین D در بدن در پوست ساخته می شد. در شمال امریکا کسر قابل توجهی از ویتامین D به وسیله ی جذب از غذاهای مستحکم (بعضی غلات، نان و شیر) و یا مکمل های ویتامین D کسب و تأمین می شود.

متابولیسم ویتامین D

متابولیسم، تنظیم و انتقالویتامین های D3, D2 در کبد به وسیله آنزیم 25 هیدروکسیلاز ویتامین D که یک آنزیم سیتوکروم P450 است، متابولیزه می شوند . غلظت آنزیم ویتامین D-25- هیدروکسیلاز در سرم حداکثر 10-65 ng/ml یا 25- 162 nmd/l  می باشد. نیمه عمر گردش ویتامین D 25 هیدروکسیلاز بین 2 تا 3 هفته است. در غلظت نزدیک به 30 ng/ml آنزیم ویتامینD 25 هیدروکسیلاز، جذب کلسیم رژیم غذایی بیشترین میزان است. بنابراین هر مقداری (reference interval) برای آنزیم ویتامین D 25 هیدروکسیلاز نباید بارنج بهینه و مطلوب و healthy آن اشتباه گرفته شود. در غلظت های فیزیولوژیک، ویتامین D 25 هیدروکسیلاز از نظر بیولوژیکی در جذب کلسیم رژیم غذایی غیرفعال است و تأثیری ندارد.

کمبود ویتامین D

کمبود ویتامین D باعث اختلال در شکل گیری استخوان ها، نرمی استخوان در کودکان و استئومالاسیا در بزرگسالان می شود.در دوره زمانی آذر تا اردیبهشت ماه معمولا 60 درصد جمعیت کشور کمبود ویتامین D پیدا می کنند و سیر کمبود ویتامین D شدید می شود.این کمبود در تابستان به 40 درصد می رسد.ساخت ناکافی ویتامین D  در زمستان ناشی از تابش محدود نور خورشید است. افرادی که به طور متوسط 20 تا 30 دقیقه در معرض نور خورشید، حدود 5mg یا 200IU از میزان ویتامین D مورد نیاز روزانه ی خود را تأمین می کنند.افرادی که در معرض نور خورشید قرار نمی گیرند باید روزانه حدود IU 1000یا واحد mg 250 ویتامین D دریافت کنند. چنانچه غلظت ویتامین D خون از 10 نانو گرم(ng/ml) پایین تر باشد  کمبود شدید ویتامین D محرز است.

ارتباط کمبود ویتامین D و بیماری ها

پژوهش های اخیر نقش ویتامین D را در پیشگیری از بیماری ها به اثبات رسانیده است . این پژوهش ها بر پایه ی وجود گیرنده های ویتامین D است که تقریبا روی تمام سلول های بدن وجود دارد . این گیرنده ها شکل غیر فعال ویتامین D  که در گردش خون وجود دارد را به شکل فعال آن یعنی (1,25 OH D3) تبدیل می کند . بنابراین به نظر می رسد علاوه بر نقش کلاسیک ویتامین D در منتابولیسم و ساخت استخوان ها (استخوان سازی) این ویتامین نقش بسیار مهمی در پیشگیری بسیاری از بیماری ها دارد .

غلظت پایین (کمبود) ویتامین D ممکن است با بروز اختلالات مزمنی چون بیماری های خود ایمنی ، درد عضلات، سرطان ها ، بیماری های مزمن ، و حتی اختلالات قلبی و عروقی ، پوکی استخوان ، ضعف عضلات و فیبرومیالژیا ارتباط داشته باشد .کمبود ویتامین D ممکن است فرآیند پوکی استخوان و در نتیجه تغییرات متابولیسم کلسیم در دوران یائسگی را تشدید کند .اگر غلظت ویتامین D بین 20 تا 10 (ng/ml) باشد کمبود خفیف تا متوسط وجود دارد . میزان طبیعی ویتامین D حدود 10 تا 20 (ng/ml) است .

مقدار پیشنهادی آن روزانه (400IU -10Mg) می باشد.در بعضی کشورهای اروپایی، پیشنهاد برای افراد بالای 60 سال،IU 800 یا Mg20 می باشد. به هر حال بعضی پزشکان در ایالات متحده امریکا، تا میزان IU2000 روزانه ویتامین D را جهت درمان یا پیشگیری از پوکی استخوان و اطمینان از جذب بهینه کلسیم رژیم غذایی تجویز کرده اند.

دیابت

به دنبال کمبود ویتامین D احتمال ابتلا به دیابت های تیپ 1&2 افزایش می یابد. گیرنده های ویتامین D در تمام سلول های ایمنی بدن وجود دارند . پژوهش های اپیدمیولوژیک نشان می دهد که ارتباط معناداری بین کمبود ویتامین D در سنین جوانی و پیشرفت و بروز دیابت تیپ1 وجود دارد.

کانسر ها (پستان ، کولون ، پروستات)

گیرنده های ویتامین D در تمام بافت های بدن مانند پروستات ، سلول های بافت پستان و روده ی بزرگ وجود دارند. ویتامین D رشد غیر طبیعی و افتراق القایی سلول ها (در اثر عوامل غیر طبیعی) را مهار می کند .

ارتباط بین بروز سرطان کولون و سطح ویتامین D بدن به اثبات رسیده است.مطالعات نشان می دهد هرچقدر ویتامین D بدن بالاتر باشد پیش آگهی سرطان پروستات وپستان بهتر است.تأمین کافی و به اندازه  ویتامین D در پیشگیری از سرطان روده از اهمیت بالایی برخوردار است.

چنانچه غلظت ویتامین D  خون حدود ng/ml37  باشد، بروز سرطان  کولون نسبت به مواردی که غلظت آن حدود 6ng/ml است 50 درصد کاهش می یابد.

بیماری های خود ایمنی ( مالتیپل اسکلروریز-(MS)

ویتامین D یک ترکیب تبدیل کننده ی سیستم ایمنی (Immunomodulator) می باشد . مطالعات گسترده ای حاکی از ارتباط کاهش ویتامین D و افزایش احتمال ابتلا به MS است .

بیماری های قلبی و عروقی

گیرنده های ویتامین D روی سلول های عضلات و اندوتلیوم رگ های خونی مانند بقیه ی قسمت های بدن وجود دارند.

لذا این گمان تقویت می شود که بین کمبود ویتامین D و بروز بیماری های قلبی و عروقی ارتباط معناداری وجود دارد . همچنین ویتامین  D اثر قابل توجه و غیر مستقیمی روی سیستم رنین آنژوتانسین که مسئول کنترل فشار خون می باشد ، دارد . بیشتر از مردانی با همان طیف سنی است که میزان ویتامین D خون آنها حدود 30ng/mlمی باشد .

تاثیر ویتامین D بر کاهش عوارض ناشی از مسمومیت آبستنی

مسمومیت آبستنی‌ یا (Preeclampsia(PE  یک مشکل شایع در حاملگی است که می تواند پس از هفته 20 بارداری تا 7 روز پس از زایمان رخ دهد. این وضعیت که با فشار خون بالا و پروتئین اضافی در ادرار مادر باردار تشخیص داده می شود مسمومیت یا فشار خون ناشی از بارداری نیز گفته می شود.مسمومیت حاملگی در صورتی که درمان نشده باقی بماند، می تواند منجر به عوارض جدی و کشنده برای مادر و جنین  باشد. پژوهشگران در یکی از مطالعات انجام شده در مدل موشی با القا مسمومیت آبستنی در حیوان و درمان حیوانات با فرم فعال ویتامین D به این نتیجه رسیدند که ویتامین D میتواند در زمان ابتلا به مسمومیت آبستنی با مهار مسیر آپوپتوز و القای مسیر اتوفاژی یا همان خود خواری در سلول های بافت جفت عوارض بافتی و بالینی ناشی از مسمومیت آبستنی را به صورت معنی داری کاهش دهند.

اثر درمانی ویتامین D در درمان فایبروم رحم

این بیماری، شایع ترین تومور خوش خیم در دستگاه تناسلی بانوان است. علائم شایع آن شامل قاعدگی همراه با خونریزی شدید، قاعدگی دردناک، خونریزی داخلی، احساس کاذب تورم، تکرر ادرار و درد در ناحیه لگن میباشد. درمان شایع از طریق عمل جراحی میومکتومی (برداشتن توده) و یا هیسترکتومی (برداشت رحم به طور کامل) میباشد که علاوه بر هزینه بالا، موجب عوارضی از قبیل احتمال نسبتا بالای مرگ و میر و از دست رفتن نسبی یا کامل شانس بارداری (به ترتیب در میومکتومی و هیسترکتومی) میشود.

بنابراین منطقیست که به دنبال استراتژی درمانی جایگزینی بجای عمل جراحی باشیم. ویتامین D به عنوان یک فاکتور آنتی فایبروتیک و آنتی تومور قوی شناخته شده است که این اعمال را از طریق القا تمایز سلولی و آپوپتوز و جلوگیری از رشد کنترل نشده سلولی انجام میدهد.