آمیلاز یکی از آنزیم های متعددی است که توسط پانکراس برای هضم کربوهیدرات ها سنتز می گردد.آمیلاز از طریق مجرای پانکراس به بخش اول روده کوچک (دوازدهه) ترشح می شود، که به تجزیه کربوهیدرات های غذایی کمک می کند. همچنین توسط سایر اعضای بدن، به ویژه غدد بزاقی نیز تولید می گردد.

آمیلاز معمولا به مقدار کم در خون و ادرار وجود دارد. هنگامی که سلولهای پانکراس دچار آسیب می شوند، (پانکراتیت)، یا وقتی که مجرای پانکراس توسط یک سنگ صفراوی یا با یک تومور پانکراس مسدود شود و در موارد خاص، آمیلاز به خون منتقل شده و باعث افزایش غلظت آمیلاز در خون و ادرار می شود . آمیلاز اضافه ایی که در خون وجود دارد از طریق ادرار حذف می گردد.

اندازه گیری سطح فعالیت خونی آمیلاز برای کمک به تشخیص و کنترل پانکراتیت حاد مورد استفاده قرار می گیرد و اغلب به همراه آزمون لیپاز درخواست داده می شود. علاوه بر این ممکن است برای تشخیص و کنترل پانکراتیت مزمن و سایر اختلالاتی که ممکن است پانکراس را درگیر کرده  باشد اندازه گیری شود.

اندازه گیری سطح فعالیت ادراری آمیلاز نیز ممکن است درخواست گردد. به طور معمول، سطح آن، میزان فعالیت خونی آمیلاز را آشکار می کند. گاهی اوقات ممکن است اندازه گیری کراتینین ادرار همراه با آمیلاز ادرار به منظور ارزیابی نسبت آمیلاز به کراتینین که توسط کلیه ها فیلتر شده است، درخواست داده شود. این نسبت برای ارزیابی عملکرد کلیه مورد استفاده قرار می گیرد، زیرا عملکرد نامناسب می تواند باعث کاهش میزان دفع آمیلاز شود.

فعالیت این آنزیم در بزاق، خون، ادرار و در برخی از موارد در مایع صفاقی اندازه گیری می گردد. در موارد خاص، مثلا زمانی که تجمع مایع در شکم (آسیت) وجود دارد، ممکن است تست آمیلاز بر روی مایع صفاقی انجام شود تا به تشخیص پانکراتیت کمک شود.

 

چه زمانی این تست درخواست می گردد؟

آزمایش خون آمیلاز ممکن است در زمانی که یک فرد علائم اختلال پانکراس را دارد، مانند موارد زیر درخواست داده شود:

• درد شدید شکمی یا پشت

• تب

• از دست دادن اشتها

• حالت تهوع

آزمایش ادراری آمیلاز ممکن است به همراه آزمایش خون آمیلاز انجام شود. آزمایش آمیلاز برای نظارت بر درمان سرطان پانکراس و بعد از حذف سنگ های صفراوی، درخواست داده می شود. پزشک متخصص برای ارزیابی اثربخشی درمان و تعیین اینکه آیا میزان آمیلاز در طول درمان افزایش یا کاهش می یابد،  به صورت دوره ای و منظم درخواست می دهد.

 

نتیجه این تست چه چیزی را نشان می دهد؟

سطح آمیلاز بالا در خون ممکن است نشان دهنده وجود یک بیماری باشد که بر پانکراس تاثیر می گذارد.

در پانکراتیت حاد، آمیلاز در خون اغلب به 4 تا 6 برابر بیشتر از بالاترین حد مرجع افزایش می یابد. این افزایش در عرض 4 تا 8 ساعت پس از آسیب به پانکراس اتفاق می افتد و به طور کلی تا زمانی که علت با موفقیت درمان نشود، بالا می رود و سپس مقدار آمیلاز در چند روز به حالت عادی باز می گردد.

در پانکراتیت مزمن، سطوح آمیلاز در ابتدا به طور متوسط ​​افزایش می یابد اما اغلب در طول زمان با آسیب پانکراس پیشرونده کاهش می یابد. در این حالت، سطوح بازگشت به حالت عادی نشان دهنده بهبود آسیب نیست. میزان افزایش سطح آمیلاز، شدت بیماری پانکراس را نشان نمی دهد. سطوح آمیلاز همچنین ممکن است به طور قابل توجهی در افراد مبتلا به انسداد مجاری پانکراس و سرطان پانکراس افزایش یابد.

به طور کلی، سطوح ادراری آمیلاز نسبت به سطوح آمیلاز خون افزایش می یابد و برای چند روز پس از افزایش سطح خون به حالت عادی باز می گردد.

افزایش سطح آمیلاز در مایع صفاقی ممکن است در پانکراتیت حاد و همچنین در سایر اختلالات شکمی مانند اختلالات روده ای، انسداد روده یا کاهش جریان خون به روده (انفارکت) رخ دهد.

سطح آمیلاز پایین در خون و ادرار در فرد مبتلا به علائم پانکراتیت ممکن است سبب آسیب دائمی به سلول های تولید کننده آمیلاز در پانکراس شود. میزان پایین نیز می تواند به علت بیماری کلیوی و توکسمی حاملگی باشد.

افزایش سطح آمیلاز خون با مقادیر طبیعی ادرار آمیلاز ممکن است نشان دهنده وجود ماکروآمیلاز، یک ترکیب خوش خیم آمیلاز و دیگر پروتئین هایی باشد که در خون تجمع می یابند.

در پانکراتیت حاد، سطوح بالای آمیلاز معمولا با غلظت لیپاز برابر است، اگرچه افزایش لیپاز پایداری بیشتری دارد و تست لیپاز برای تشخیص پانکراتیت، به ویژه پانکراتیت التهابی حاد، دقیق تر است، اما هر دو آزمایش لیپاز و آمیلاز معمولا زمانی درخواست می گردند که پزشک به پانکراتیت مشکوک باشد.

پانکراتیت مزمن اغلب با مصرف الکل همراه است و می تواند به علت انسداد مجاری تروما یا پانکراس یا در ارتباط با ناهنجاری های ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک دیده شود.

میزان آمیلاز ممکن است به طور قابل توجهی در افراد مبتلا به حملات کیسه صفرا افزایش یابد. سطوح ادراری و خونی آمیلاز ممکن است با شرایط مختلف دیگری مانند سرطان تخمدان، سرطان ریه، حاملگی، آپاندیسیت حاد، کتواسیدوز دیابتی، اوریون، انسداد روده افزایش یابد اما آزمایش آمیلاز به طور کلی برای تشخیص یا نظارت بر این اختلالات درخواست داده نمی شود.

منابع:

Drauz, K., Gröger, H., & May, O. (Eds.) Enzyme catalysis in organic synthesis: a comprehensive Handbook, John Wiley & Sons, (2012), Souza, P. M. D., “Application of microbial αamylase in industry-A review”, Brazilian journal of microbiology, 41 (4), 850-861, May (2010).

Sivaramakrishnan, S., Gangadharan, D., Nampoothiri, K. M., Soccol, C. R., & Pandey, A. “α-Amylases from Microbial Sources--An Overview on Recent Developments”. Food Technology & Biotechnology, 44 (2), March (2006)