اگر فردی دارای شرایط ارثی است که منجر به افزایش غلظت بیش از حد مواد معدنی شود یا در معرض غلظت های سمی قرار گرفته، ممکن است آزمایش عناصر معدنی جهت تشخیص بیماری درخواست داده شود. تست های اضافی ممکن است در فواصل زمانی به منظور نظارت بر وضعیت فرد درخواست داده شوند.

اندازه گیری عناصر کمیاب غلظتی از مواد معدنی خاصی را در نمونه خون، ادرار یا سایر مایعات بدن یا بافت اندازه گیری می کنند. این مواد معدنی عبارتند از موادی که بدن برای عملکرد طبیعی خود نیاز دارد و از رژیم غذایی جذب می شوند و در تولید آنزیم ها و هورمون ها، در تنظیم گلوکز و در تشکیل استخوان، دندان ها، ماهیچه ها، بافت همبند و سلول های خونی مورد استفاده قرار می گیرند. عناصر کمیاب به متابولیسم پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها کمک می کنند، روند بهبود زخم را افزایش می دهند و برای حمل اکسیژن در سراسر بدن حیاتی هستند.

عناصر کمیاب شامل موارد زیر می باشند:

• Chromium

• Copper

• Fluoride (usually included but rarely tested)

• Iodine

• Iron

• Manganese

• Molybdenum

• Selenium

• Zinc

 

سازمان بهداشت جهانی ید ، آهن و ویتامین A را به عنوان مهمترین عناصر غذایی در سلامت عمومی جهانی می داند. در ایالات متحده، کمبود مواد معدنی کمتر رایج است، اگر چه کمبود آهن هنوز به عنوان یک مشکل جدی وجود دارد.

 

نمونه هایی از علل کمبود مواد معدنی عبارتند از:

• نخوردن غذای کافی یا منابع غذایی مختلف - ممکن است ناشی از سوء تغذیه یا رژیم غذایی خاص باشد. گاهی اوقات زمانی که فرد فقط تغذیه وریدی دریافت می کند دیده می شود.

• ناتوانی در جذب مواد مغذی به اندازه کافی ممکن است با انواع بیماری های مزمن مانند بیماری سلیاک دیده شود و همراه با ضعف بدنی یا جراحی هایی باشد که بخشی از معده یا روده را حذف کرده است.

• ناتوانی در استفاده از یک یا چند مواد معدنی.

• افزایش مصرف و یا نیاز - زنان باردار، کودکان و کسانی که بیماری یا آسیب دیده هستند معمولا نیاز به مواد مغذی بیشتری دارند.

• از دست دادن مواد مغذی بیش از حد به عنوان مثال، از دست دادن آهن هنگام خونریزی حاد یا مزمن.

• تداخل برای مثال کاهش مس در اثر افزایش زینک.

 

افزایش سطح عناصر کمیاب در موارد زیر دیده می شود:

• افزایش بیش از حد عناصر کمیاب، که می تواند در اثر مصرف بیش از حد مواد مکمل برای چندین ماه (به صورت مزمن ) و یا به صورت سریع (حاد) درصورتی که بیمار در مجاورت عناصر قرار گرفته باشد، به وجود آید.

• کاهش دفع مازاد عناصر کمیاب- در بیماری کبدی و کلیوی این باعث مشکل می شود. یا در برخی از شرایط ارثی، بدن ممکن است مواد معدنی را در بافت ها و اندام های خاصی ذخیره کند، که می تواند موجب آسیب شود. یک مثال شامل ذخیره سازی بیش از حد مس در بیماری ویلسون دیده می شود.

 

چه زمانی اندازه گیری عناصر کمیاب درخواست داده می شود؟

به استثنای آزمایش آهن، ردیابی عناصر معدنی به طور معمول درخواست داده نمی شود. در عوض، زمانی که کمبود یا افزایش مواد معدنی به علت سابقه پزشکی یا نشانه ها و علائم بیماری رخ می دهد، آنها درخواست داده می شوند.

بسته به کمبود نوع مواد معدنی علائم و نشانه ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• کم خونی

• تهوع، استفراغ، ویا اسهال

• بزرگ شدن غده تیروئید

• ضعف عضلانی

در کودکان، کمبود عناصر کمیاب می تواند ناهنجاری های مادرزادی را ایجاد کند، رشد را کند کرده و بر رشد ذهنی و بلوغ جنسی تأثیر گذارد.

افزایش بیش از حد نرمال عناصر معدنی می تواند علائم و نشانه های مرتبط با سمیت این عناصر را ایجاد کند که ممکن است این علائم از خفیف تا شدید ظاهر شود، از جمله:

• بثورات پوستی یا تغییر رنگ پوست

• ریزش مو

• نوروپاتی محیطی

• در موارد شدید، نارسایی کلیه یا کبدی، شوک، کما یا افزایش خطر ابتلا به سرطان ریه

 یک یا چند آزمایش ممکن است به طور منظم به منظور نظارت بر وضعیت فرد مبتلا نسبت به شرایط اساسی که موجب نارسایی یا افزایش بیش از حد مواد معدنی می شود، درخواست داده شود.

 

اندازه گیری سطح عناصر کمیاب نشان دهنده چه مواردی می باشد؟

به طور کلی، غلظت کم عناصر معدنی نشان دهنده کمبود آن است و غلظت های بالا نشان دهنده افزایش میزان آنها است. درمان موفقیت آمیز برای کمبود باید نشان دهنده افزایش سطح عناصر معدنی و کاهش علائم باشد در حالی که درمان سمیت عناصر معدنی باید نشان دهنده کاهش سطح عناصر معدنی و کاهش معنی دار علائم و نشانه ها می­باشد.

نتایج آزمایش عناصر معدنی باید با درجه ای از احتیاط تفسیر شود. برخی از درمان های موجود در ارتباط با عناصر معدنی بیش از حد می توانند به طور موقت باعث افزایش غلظت مواد معدنی خون و نمونه ادرار شوند. بعضی از مواد معدنی مانند مس و روی ممکن است به طور موقت به علت عفونت، التهاب یا بارداری افزایش یابد. پزشکان با یافته های علائم و تاریخچه بالینی باید تشخیص و درمان را انجام دهند.

منابع:

Wada, O.: Usefulness and safety of trace chemicals. Proceedings of Trace Nutrients Research 2001; 18: 1–10.

Takagi, Y. and Okada, T.: Metabolism of trace elements. Japanese Journal of Clinical Medicine 2001; 59(extra issue): 401–412.