اعتیاد چیست؟

اعتیاد بیماری است که سه یا بیش از سه مورد از علائم زیر را دارد:

• تولرانس: با استفاده همان مقدار قبلی، اثرات مشابه به دست نمی آید و لازم است فرد مقدار ماده مصرفی را افزایش دهد.

• بعد از قطع مصرف مواد، علائم ترک ایجاد می شود.

• استفاده از مقادیر بیشتر مواد یا استفاده از آن برای یک دوره طولانی

• تلاش ناموفق در قطع مصرف و یا کنترل مصرف مواد.

• کاهش یا از دست دادن فعالیت های کاری و اجتماعی مهم و تفریحات به دلیل استفاده از مواد.

• استمرار در استفاده از مواد با علم به این که با این روند دچار مشکل می شویم.

• بهانه آوردن در استفاده مستمر از مواد به جای رویارویی با مسئولیت های کاری و خانگی

• صرف زمان زیادی برای استفاده و یا به دست آوردن مواد و یا دوره نقاهت (احیای) حاصل از مصرف

 

آزمایش تشخیص اعتیاد در چه مواقعی گرفته می شود؟

تست اعتیاد یکی از انواع آزمایش ها می باشد که حتما تا کنون اسم آن را در زمان قبل از ازدواج افراد و نزدیکانتان شنیده اید. با اینکه می توان پرکاربردترین دلیل انجام تست اعتیاد را موضوع ازدواج دانست اما انجام این آزمایش در کشور ما دلایل مهم دیگری نیز دارد.
از جمله مواردی که در آن ها نیاز به انجام آزمایش اعتیاد وجود دارد زمان گرفتن سوء پیشینه جهت استخدام مشاغل دولتی، تست قبل از ازدواج، زمان انجام جرائم، انجام آزمایش توسط پلیس راه با کیت های اعتیاد در سفرهای جاده ای و … می باشد.تمام انواع اعتیاد با یک آزمایش قابل تشخیص نیستند، برای مثال آزمایش اعتیاد به شیشه با مورفین و الکل به صورت جداگانه گرفته می شوند.

 

چه عواملی در جواب آزمایش تشخیص اعتیاد تداخل ایجاد می کند ؟

گاهی اوقات نیز پیش می آید که مصرف برخی از داروها باعث ایجاد تداخل در جواب آزمایش شود. برای مثال، مصرف قرص ایبوبروفن می‌تواند به غلط تست حشیش را مثبت کند یا مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی خاص (از جمله آموکسی‌سیلین) با تست هروئین و کوکایین تداخل دارد. همچنین ترکیبات بی‌حس‌کننده در دندانپزشکی (از جمله نواکائین) نیز در تست کوکائین مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد. پس بهتر است چند روز قبل از انجام آزمایش از هیچ دارویی که احتمال ایجاد تداخل دارد استفاده نکنید. تداخل مهمی که با تست مورفین وجود دارد، قرص‌ها و شربت‌های حاوی کدئین هستند که به مدت حداقل دو روز با تست غربالگری مورفین قابل ردیابی هستند. اما در صورتیکه جواب آزمایش مثبت اعلام شد می توان با بررسی دقیق تر آزمایش متوجه نوع داروی مصرف شده شد. با این وجود بهتر است جهت رفع هرگونه شبهه ای آزمایش را مجددا انجام دهید.

 

انواع روش های تشخیص اعتیاد چیست؟

راه های متنوعی برای انجام تست اعتیاد وجود دارد و در هر یک از این روش ها درصد تقلب و خطای اندکی نیز وجود دارد. روش های معمول برای گرفتن تست اعتیاد یا عدم اعتیاد ادرار، بزاق، عرق و پلاسمای خون می باشد.

در ایران مرسوم ترین روش تست اعتیاد تست ادرار است. البته این روش اشکالاتی نیز دارد. از یک طرف، مصرف برخی داروهای درمانی اشتباها نتیجه این آزمایش را مثبت نشان می دهد، و از سوی دیگر، احتمال تقلب در آن وجود دارد و ترکیب برخی مواد با ادرار، نتیجه آزمایش فرد معتاد را منفی نشان می دهد. برای این منظور تست اعتیاد با ادرار در ایران در حضور مراقب صورت می گیرد.

البته در جاده ها پلیس راه جهت کنترل تصادفات و حوادث جاده ای آزمایشاتی را از رانندگان مشکوک می گیرد. این آزمایش با استفاده از کیت هایی صورت می گیرد و در موارد آزمایش الکل نیز، از دستگاهی که افراد بایستی در آن دم و بازدم انجام دهند استفاده می شود.

 

آزمایش های تشخیص اعتیاد شامل چه مواردی است؟

تاکنون 4 نوع آزمایش (تست) برای تشخیص اعتیاد وجود داشته است که عبارتند از:

1- آزمایش ادرار

مواد مخدر پس از ورود به گردش خون و عبور از کلیه ها، وارد ادرار می شوند و با آزمایش ادرار قابل تشخیص هستند، این روش، ارزان ترین و متداول ترین آزمایش تشخیص اعتیاد است و در حال حاضر تنها روش عملی برای تشخیص اعتیاد در ایران است.

نتیجه مثبت یا منفی آزمایش ادرار، بطور یقین و 100 % قابل استناد نیست، زیرا از یک سو، مصرف برخی داروهای درمانی نتیجه آنرا مثبت نشان می دهد، و از سوی دیگر، احتمال تقلب درآن وجود دارد و ترکیب برخی مواد با ادرار، نتیجه آزمایش فرد معتاد را منفی نشان می دهد. به همین دلیل نمونه گیری ادرار همیشه در حضور مراقب و ناظر انجام می شود.

 

2- آزمایش خون

از طریق اندازه گیری سطح سرمی مواد در خون انجام می شود، هزینه و پیچیدگی بیشتری نسبت به سایر روش ها دارد، اما قابل اطمینان است. در گذشته مورد استفاده قرار می گرفت، و امروزه با آزمایش ادرار جایگزین شده است.

 

3- آزمایش موی سر

با ورود مواد مخدر (مشتقات مورفین، تریاک، کوکایین و کدئین و ... ) به بدن انسان (استنشاق، تزریق و یا مصرف خوراکی) ، همه سلول های بدن، از جمله فولیکول های موی سر (و ناخن) به این مواد آلوده می شوند، آزمایش موی سر، بسیار قابل اطمینان است و در صورتیکه فرد آنها را کوتاه نکرده باشد، مصرف مواد را در شش ماه گذشته نیز نشان می دهد. نمونه مو، لزوما از سر تهیه نمی شود و می توان نمونه مو را از هر قسمتی از بدن فرد تهیه کرد. مقدار نمونه لازم برای این تست، کمتر از 40 میلی گرم است. صحت و اعتبار این آزمایش و دقت آن در تشخیص مصرف مقادیر کم مواد، بیشتر از آزمایش ادرار است، اما این آزمایش در ایران رواج ندارد.

 

4- آزمایش بزاق

روش جدیدتری برای تشخیص سوء مصرف مواد است که عملکرد و نتیجه آن شبیه به آزمایش ادرار است.

نکته: روش های تشخیص اعتیاد 2، 3 و 4، به دلیل محدودیت، و هزینه هایی که در انجام آزمایش دارند، با آزمایش ادرار جایگزین شده اند.

 

مراحل انجام آزمایش اعتیاد در ایران چگونه است؟

به دلیل جلوگیری از انجام تقلب در تست اعتیاد در ایران مراحل تست اعتیاد به این صورت گرفته می شود:

• مسئول آزمایشگاه ظرف مخصوص جمع آوری ادرار را در اختیار شما قرار می‌دهد.

• در این مرحله باید وسایل خود از قبیل کیف و مواردی از این نوع را به همراه خود تحویل دهید.

• یک پرستار یا متخصص آزمایشگاه همراه با شما وارد سرویس بهداشتی می‌‌شود تا اطمینان حاصل کند شما از همه مراحل نمونه برداری به خوبی پیروی می‌‌کنید. آن‌ها باید دلیل این کار را برای شما توضیح دهند.

• دستگاه تناسلی خود را با یک دستمال مرطوب تمیز کنید.

• ادرار خود را درون ظرف بریزید، باید حجم ادرار شما حداقل ۴۵ میلی لیتر باشد.

• پس از جمع آوری نمونه ادرار در ظرف را ببندید و نمونه را به مسئول آزمایشگاه تحویل دهید.

• دمای نمونه باید مطابق با دمای بدن نگهداری شود تا در رنج مورد نظر قرار داشته باشد.

• باید نمونه آزمایش با دقت تهیه، جمع‌آوری، و آماده شود.

 

تست ادراری چیست و شامل چه روش هایی است؟

یکی از راه‌های ساده برای تشخیص مصرف، سوءمصرف یا وابستگی به انواع مواد مخدر، انجام تست‌های ادراری است.

 این تست‌ها بر پایه‌ی تشخیص مواد، داروها یا متابولیت‌های آن‌ها در ادرار عمل می‌کند.

معمولاً تست‌ها به روش‌های مختلف انجام می شود، اما تست‌های رایج موجود شامل موارد زیر است:

۱.تست‌های نواری سریع (Test strip/ Rapid test) که سریع و در مطب قابل انجام است.

۲ .تست کروماتوگرافی لایه نازک (Thin layer chromatography: TLC) که در برخی از آزمایشگاه‌ها انجام می‌شود.

 

تست‌های نواری چگونه است؟

برای سنجش مورفین، حشیش، بنزودیازپین‌ها، آمفتامین، متادون و… تست‌های نواری مجزا وجود دارد.

اساس تشخیصی این تست‌ها وجود آنتی‌بادی مونوکلونال علیه ماده‌ی قابل سنجش است. به‌عنوان مثال در مورد مورفین، از آنتی‌بادی مونوکلونال مورفین که از سرم موش تهیه شده است استفاده می‌شود. چنان‌چه در نمونه‌ی ادرار مورفین یا متابولیت‌های آن وجود داشته باشد، با روش مهاجرت مویرگی به سمت بالا حرکت می‌کند و با آنتی‌بادی موجود پیوند (باند) می‌شود. در این صورت خط رنگی در نوار دیده نخواهد شد و نتیجه‌ی تست مثبت گزارش می‌شود. البته خط دیگری به‌عنوان شاهد وجود دارد که باید در تمام حالات دیده شود.

برای مثبت شدن تست باید میزان حداقل (Cut-off) آن در نمونه موجود باشد. این میزان در مورد مورفین ng /ml 300، در مورد کانابیس ng/ml 50 و در مورد مت‌آمفتامین ng/dl 1000 است.

برای انجام تست‌ها، ادرار در هر زمانی از شبانه‌روز جمع شود اشکالی ندارد. چنان‌چه ادرار در دمای ۲ تا ۸ درجه‌ی سانتی‌گراد نگهداری شود، تست تا ۴۸ ساعت بعد هم قابل انجام است. برای زمان طولانی‌تر، نمونه باید فریز گردد و تست بعد از آب شدن نمونه انجام شود.

 

  مواد مخدر تا چه مدت قابل تشخیص هستند؟

دقت تشخیص در روش های مختلف تست اعتیاد متفاوت است و مدت زمان ردیابی مواد در خون و بزاق نسبت به سایر روش ها کمی کمتر است. همچنین این زمان در افراد مختلف با توجه به ویژگی‌های فردی مانند سن، میزان متابولیسم، حجم توده بدنی، تناوب مصرف و میزان ماده مصرفی می‌تواند کمی متغیر باشد.

اما به طور کلی می توان زمان تقریبی تشخیص مواد را به شرح ذیل دانست:

• حشیش: از 1 روز تا 4 هفته

• هروئین: 3 تا 4 روز

• کوکائین: 2 تا 4 روز

• متادون: 3 روز

• مورفین: 2 تا 3 روز

• PCP یا گرد فرشته: 3 تا 8 روز

• شیشه (آمفتامین): 1 تا 3 روز

• الکل: 3 تا 5 روز

 

ارتباط مدت زمان پاک بودن ( عدم مصرف مواد ) و نتیجه آزمایش اعتیاد:

این که چند وقت از آخرین مصرف اعتیاد باید گذشته باشد تا نتیجه آزمایش منفی باشد، بستگی به موارد زیر دارد:

•  نوع ماده مخدر

•  مدت زمانی که به طور منظم مواد مخدر مصرف می شده

•  مقدار مواد مخدر مصرف شده

مثلا اگر فردی برای مدت طولانی و مستمر مواد مخدر مصرف کرده باشد، ممکن است حتی بعد از یک ماه پاک بودن هم سم (مواد مخدر) در بدنش موجود باشد و در نتیجه نتیجه آزمایش مثبت باشد.

ولی اگر فردی مقدار کمی مواد مخدر را بصورت نامنظم (دو هفته یک بار) برای مدت چند ماه مصرف کرده باشد، بعد از یک یا دوهفته پاک بودن، ممکن است نتیجه آزمایش منفی داشته باشد. مصرف آب در دفع مواد از بدن نقش مهمی دارد.

 

کدام یک از مواد مخدر در آزمایش تشخیص اعتیاد نشان داده می شوند؟

کیت های قدیمی برای تشخیص اعتیاد، فقط دو نتیجه مثبت و یا منفی داشتند و اگر فردی حتی استامینوفن کدئین هم مصرف می کرد، نتیجه آزمایش او مثبت می شد. ولی کیت های تشخیصی جدید، نزدیک به 10 نوع ماده مختلف را در ادرار تشخیص می دهند و پزشک معالج (و یا ارگانی که آزمایش اعتیاد را برای استخدام را درخواست کرده) می تواند نوع ماده مصرفی را تشخیص دهد. بعنوان مثال، کیت های جدیدتر، مصرف ماری جوانا، آمفتامین و حتی حشیش را نیز در نتیجه خود نشان می دهند.

 

تست نیکوتین چیست؟

تست نیکوتین می تواند مشخص کننده مصرف اخیر تنباکو و دیگر انواع مصرف تنباکو(پیپ،سیگار،سیگارت، قلیان و تنباکو بدون دود) باشد. انجام این تست آسان و بسیار دقیق است.

آزمایش تنباکو براساس تست ادراری بوده و به بررسی وجود کوتینین (cotinine)که در زمان ورود نیکوتین به بدن ساخته می شود، می پردازد. این تست هم مثل دیگر تست های بررسی کننده اعتیاد از ادرار استفاده می کند. نتیجه تست در عرض 5 دقیقه مشخص شده و به صورت مثبت یا منفی گزارش می شود. این تست سطح cutoff استاندارد  ng/ml 200داشته و به بررسی وجود نیکوتین برای 2 تا 4 روز پس از مصرف می پردازد.( و معمولاً بیشتر، بستگی به میزان تکراره مصرف تنباکو دارد.

 

آیا سیگارت های الکترونیکی می‌تواند تست نیکوتین را مثبت کنند؟

بله تست نیکوتین برای مصرف تنباکو نیست ولی در عوض برای متابولیت نیکوتین به نام کوتینین می باشد. سیگارت های الکترونیکی تولید کننده ی آئروسل حاوی نیکوتین و ترکیبات مرتبط با تنباکو هستند. در حالی که سیگارهای الکترونیکی میزان کمتری نیکوتین نسبت به سیگارت های سنتی به بدن وارد می کنند ولی تست نیکوتین/کوتینین در مورد آن ها مثبت است.

 

آزمایش نیکوتین چگونه انجام می شود؟

دو روش برای آزمایش نیکوتین(nicotine) و کوتینین(cotintne) که ماده ای است که پس از ورود نیکوتین به بدن تولید می شود، وجود دارد:

• تست کیفی:  به سادگی مشخص خواهد کرد که در بدن فرد نیکوتین وجود دارد یا نه.

• تست کمی: غلظت نیکوتین و یا  کوتینین را در بدن فرد اندازه گیری کرده و اطلاعات بیشتری در مورد عادت به تنباکو در بدن فرد می دهد.این تست به ما خواهد گفت که فرد یک سیگاری فعال است یااخیراً ترک کرده است. اگر جزء افراد استعمال کننده دخانیات نیستید، این تست به ما خواهد گفت که آیا دود تنباکو زیادی تنفس کرده اید یا نه.

 

چه موقع و چرا تست نیکوتین درخواست داده می شود؟

دلایل مختلفی وجود خواهد داشت که از شما درخواست شود که برای نیکوتین و یا کوتینین آزمایش انجام دهید. رایج ترین دلایل به شرح زیر است:

• درخواست دادگاه در پرونده های حضانت کودکان

• برای برنامه های ترک سیگار و دخانیات

• در زمان درخواست بیمه سلامتی و یا عمر

• قبل از جراحی های خاص

• برای استخدام

• در صورت مشکوک شدن پزشک به اوردوز با نیکوتین

 

تفسیر نتایج تست نیکوتین به چه صورت است؟

اگر سطح نیکوتین شما متوسط باشد،می تواند به معنای آن باشد که شما مصرف کننده تنباکو بوده اید و مصرف آن را حدود 2 تا 3هفته قبل از آزمایش، را کنار گذاشتید.

ممکن است برای افرادی که تنباکو مصرف نمی‌کنند، جواب تست برای سطح پایین نیکوتین مثبت شود که می‌تواند نشان دهنده آن باشد که این افراد در معرض دود تنباکوی محیط قرار گرفته اند.

در صورتی که آزمایش نتواند نشان دهد که نیکوتین و یا کوتینین در بدن شما وجود دارد( و یا فقط سطح خیلی کم آن را تشخیص دهد)،به احتمال زیاد شما مصرف کننده تنباکو نیستید و دود آن را در محیط استنشاق نکرده‌اید و یا زمانی مصرف کننده تنباکو بودید ولی به مدت چند هفته تنباکو و محصولات نیکوتینی را کنار گذاشته اید.

 

منابع:

پایگاه اطلاع رسانی علوم آزمایشگاهی ایران

www.Homehealthtesting.com

سایت رادطب نور

- Principles of Addiction Medicine  Richard K. Ries, ‎Shannon C. Miller, ‎David A. Fiellin - 2009